Onkwendahchondiahkwa’ Dictionnaire de la langue wendat
Logo Wendat dʼune fleur / Wendat flower logo
Onkwendahchondiahkwa’ Dictionnaire de la langue wendat
0001 (#msMGChau-0001)msMGChau-0001.jpgx+-
S468
e400
ACCESSION No. 5189
SHELF No.
SOCIET:LITT:ET:HIST:QUEBEC:IN:CAN:INFER:SIGILLUM
Received
0002 (#msMGChau-0002)msMGChau-0002.jpgx+-
ORIGINAL
FR. TRANSLATION.
SEE Pilling's IROQUOIAN p. 88
PAPER WATERMARK - 1822
(556 pp)
0003 (#msMGChau-0003)msMGChau-0003.jpgx+- 0004 (#msMGChau-0004)msMGChau-0004.jpgx+-
Presenté a la Societe Litteraire Historique de Quebec
5 nov 1866
P J Doucet
0005 (#msMGChau-0005)msMGChau-0005.jpgx+- 0006 (#msMGChau-0006)msMGChau-0006.jpgx+-

Grammatica Huronica Alphabetum

A, K, ch, χ, D, E, G, H, I, n, o, ȣ, R, S, T, θ, u, y.
Nota K, χ et θ pronunceari ut apud græcos : g et y fere idem 0007 (#msMGChau-0007)msMGChau-0007.jpgx+- sunt quoad pronunciationem. Hoc utrum que effertur ut vocalis i et sic scribitur ɩandatara quasi effet iandatara pain ɩandataraɩi perindè ac si legeretur iandataraie manger du pain.
Nota . Ch aliquando pronunciari ut apud Gallos in hac voce chaste 0008 (#msMGChau-0008)msMGChau-0008.jpgx+- chaha, assentiris sæpius tamen ut C. Italicum sic chieʿons, œgrotas.
Nota . D in principio vocis effermi ut nd, ndiȣ pro Diȣ, in fine verò ut v Græcum v.g. Ihrend quasi esset Ihrenn, il venoit ici.
Nota . E posse 0009 (#msMGChau-0009)msMGChau-0009.jpgx+- notari triplici accentu acuto scilicet circumflexo et gravi, et variè sonare pro vario accentuum sono. Quandò acuto notatur, sonat ut E masculinum gallicum, divinité ut iɩé je viens. Si circumflectitur sonat ut apud Gallos, dais, monnoie. v.g. ondê quasi esset ondaie, celui 0010 (#msMGChau-0010)msMGChau-0010.jpgx+- ou celle qui Quod si gravem habeat accentum, medium sonat inter utrumque ut ay gallicum. v.g. iɩerhé, volo, puto.
Nota . H semper consonare, semper que cum aspiratione efferri. I numquàm consonat.
Nota . N quando unicum scribitur, non 0011 (#msMGChau-0011)msMGChau-0011.jpgx+- consonare cum vocali sequenti ut on̈ȣe homme.
Nota . R duplex esse at apud Græcos, lene scilicet et asperum lene est quod leni aut nullo notatur spiritu ut ɩar͑onta arbre ɩarenda cérémonie, asperum vero est quod aspero spiritu notatum asperum ed it 0012 (#msMGChau-0012)msMGChau-0012.jpgx+- sonum ut ɩar͑onta, ɩar͑enda, rocher
Nota . S nunquàm ut z pronunciari, sed ut duplex ss v.g. asara, anse de chaudiere.
Nota . I et ȣ sæpè facere unam tantùm syllabam cum vocali aut diphtongo sequenti 0013 (#msMGChau-0013)msMGChau-0013.jpgx+- ut kȣaraskȣa, partons, chion̈ȣesen, tu es libéral, tion̈ȣessan, nous sommes libéraux, quæ omnia trisyllaba sunt. At quandò notantur duobus punctis non faciunt unam syllabam sed duplicem cum sequenti vocali aut diphtongo ut hotïaɩi, ils ont 0014 (#msMGChau-0014)msMGChau-0014.jpgx+- coupé, quadrisyllabum, cum hotiagi trisyllabum significat, il est coupé.
Sic eskion significat, je rentrerai et eskïon trisyllabum, elles deux rentreront.

Grammaticœ hujus tres sunt partes.

Prima pars continet 0015 (#msMGChau-0015)msMGChau-0015.jpgx+- nomina, pronomina et adverbia. . pars continet verba. Tertia denique syntaxim.

De Nominibus.

Nomina non inflectuntur per casus, adeò que non patiuntur ab alio nomina aut verbo ullam alterationem nisi in compositionem cum illo intrent. v.g. 0016 (#msMGChau-0016)msMGChau-0016.jpgx+- onnenha bled sive prœponatur, sive postponatur verbo aɩiehȣas, j'ai besoin idem semper et eodom modo manet dicesque onnenha aɩiehȣas j'ai besoin de bled ou aɩiehȣas onnenha Ad pluralem numerum exprimendum sæpè additur S ut chieɩannen ionnenhas 0017 (#msMGChau-0017)msMGChau-0017.jpgx+- vel onnen hȣannens. ce sont de gros grains de bled. Nam in singulari chieɩannen ionnenha c'est un gros grain de bled. Sic haɩȣannen, c'est un anicien et hatiɩȣannens ce sont des anciens.

De Pronominibus.

Ea non inflectuntur, sed 0018 (#msMGChau-0018)msMGChau-0018.jpgx+- omni numero et generi inserviunt absque ullâ variatione ut Endi significat ego, nos ambo, nos plures. Sa vel isa vel desa significant tu, vos ambo, et vos plures. Ondaie significat ille, illa, illud, illi, illo, illa. χa vel deχa vel decha, hic, hæc 0019 (#msMGChau-0019)msMGChau-0019.jpgx+- hoc. hi, hæ, hæc. χon͑daie, iste, ista, istud. Chondaie c'est justement cela. nde qui, quæ, quod.
Tsinn͑en vel tsaʿten iaon? vel χaiȣend? Quis venit hùc? Ann͑enr͑onnon, cujus vel cujas estis vos ambo vel vos plures?
De possessivis, meus, 0020 (#msMGChau-0020)msMGChau-0020.jpgx+- tuus, suus.
Ea sic exprimuntur, endi andahiaȣan. mon couteau, je passe de ce couteau Isa sandahiaȣan ton couteau. Ondaie hondahiaȣan son couteau seu il passe de ce couteau. Vocibus incompossibilibus additur 0021 (#msMGChau-0021)msMGChau-0021.jpgx+- finale A ut Endi aennaoa ma chaudiere. Isa sannaoa, ta chaudiere. On͑daie onnaoa, sa chaudiere. Endi aɩitsichia mon rets. Sæpè fiunt possessiva absque adjectione istius A finalis per solam usurpationem paradigmatis S. 0022 (#msMGChau-0022)msMGChau-0022.jpgx+- loco paradigmatis chi v.g. Sanno̍nchiaȣasti, ta maison est belle. Sandȣchachen, ta robe est vilaine. Excipe ondaon avoir une cabane, une maison quod conjugatur juxtà paradigma chi licet significet possessionem, ut endi ɩondaon ma maison, 0023 (#msMGChau-0023)msMGChau-0023.jpgx+- isa chiandaon ta maison, ondaie ondaon, sa maison sed quod attinet ad partes corporis main bras &.
paradigmatibus ch vel S utimur prout illa sunt ex naturâ sua paradigmatum S. vel chi. Sic quià ɩaɩonr͑esa, la main ɩaiachia le bras. ɩaɩondia 0024 (#msMGChau-0024)msMGChau-0024.jpgx+- le nez &. Sunt paradigmatis chi, dices chieɩonresa ta main. chieiachia ton bras. sed quia aȣerochia, les cheveux, oskota, la tête, oachia pectus &c. Sunt paradigmatis S dicitur seroc͑hia, tes cheveux, saskota, ta tête, saachiaɩe vel saaske, 0025 (#msMGChau-0025)msMGChau-0025.jpgx+- ta poitrine ne te fait pas mal. Nota hæc possessiva mon, ton, son, ses, leur exprimi sæpè per vocem aonhȣa quintæ conjugationis. v.g. aɩatondotontion d'aɩonhȣa aɩatondotaȣan, j'ai jetté mes hardes. satondotontion desonhȣa satondotaȣan, 0026 (#msMGChau-0026)msMGChau-0026.jpgx+- tu as jetté les hardes. hatondotontion d'ahonhȣa hotondotaȣan. il a jetté ses hardes. atondota hardes et ontion jetter, in compositione dicitur ontion, extrà compositionem ation.
Ista verò possessiva 0027 (#msMGChau-0027)msMGChau-0027.jpgx+- je me, tu te, il se conjuncta cum verbis exigunt passivam vocem v.g. pro chiennionronniak, tu te fais des raquettes dic chiatennionronniak, tu te fais des raquettes, pro achiȣharichien tu te fais un habit, dic achiendiȣharichien 0028 (#msMGChau-0028)msMGChau-0028.jpgx+- ex ɩen̈on͑hara étofe et ichiai faire. Cum per neutro passiva significatur aliquid quod in damnum est possidentis tùnc finalis illorum verborum mutatur in particulam sennik quæ semper verbo dat paradigma S. v.g. ab ʿAkȣentas, les souliers 0029 (#msMGChau-0029)msMGChau-0029.jpgx+- s'usent, dic aɩaʿkȣentasennik, quasi esset les souliers s'usent à moi.
Item ab ondȣcha̍teχa la robe se brûle dic ondȣchateɩasennik sa robe brûle à elle. Andȣchateɩasennik à moi. Sandȣchateɩasennik à toi. Idem fit in possessivis quandò 0030 (#msMGChau-0030)msMGChau-0030.jpgx+- finalis illorum mutatur in notam relationis figurativam. v.g. ab otaseti cela est caché, dic ota̍seʿtandi, cela est caché à elle. aɩataʿseʿtandi, à moi sataseʿtandi à toi, hotaʿseʿtandi à lui.

De Adverbiis.

Adverbia loci sunt an͑nen 0031 (#msMGChau-0031)msMGChau-0031.jpgx+- ubi, quo, quà, undè. χa vel eχa, vel deχa, hîc, hùc, hàc, hinc. θo istic, illic, istac, illac, istuc, istinc & ut ann͑en aoʿtaɩe isa chiatorha, où as-tu mal? χa aoʿtaɩe aɩechiatorha C'est ici que j'ai mal. ab ɩachiatorha ndeheren, procul, il y a loin. Tioskenhen, propè. ɩaro cis, en deça 0032 (#msMGChau-0032)msMGChau-0032.jpgx+- eʿchi, trans ut chiaȣatenr͑ati (inserto ȣ) trans murum. ɩandaȣa, riviere, hinc chiaɩan͑daȣati. de l'autre côté de la riviere. Chi vel Echia sumit a post se et exigit ti post substantivum. Askati ex atterâ parte: v.g. de l'autre côté de l'eau. aʿskati 0033 (#msMGChau-0033)msMGChau-0033.jpgx+- aɩandaȣati vel chiaɩan͑daȣati, vel aɩandaȣatikȣi, ab andaȣa et ennenti descendre. On͑daonnentakȣi la côte de Beaupré. Tiondi iondi, où il y a une pointe. Ekan͑da otrahȣi, au sault de Montmorency ab otrahȣi. au rocher. ɩandataɩe au bourg, à la ville ou au 0034 (#msMGChau-0034)msMGChau-0034.jpgx+- village abandonné. ate ondeche en chaque pays.
Adverbia temporis.
On͑nianni diù eonniannik il faudra bien du temps et son̍niannikà brevi, dans peu : onhȣa θat, mox. Chieɩannen aondesa : cela durera longtemps. aondaȣaha, cela 0035 (#msMGChau-0035)msMGChau-0035.jpgx+- ne durera que fort peu. vel iaondaȣandiha θo. onhȣa, nuǹc. Onhȣa otiaɩion vel ekȣaɩion jam pridem adveni. Achia vel onhȣa achia, nuǹc primùm. aɩon arriver. Onhȣa aon ihoon, il est nouvellement arrivé. Achia vel achiato ahar͑oni. C'est la premiere 0036 (#msMGChau-0036)msMGChau-0036.jpgx+- fois qu'il l'a oui. ab ar͑onɩe écouter pour ronχa onhȣaati chi hoon, il y a long-temps qu'il est venu. Achietek, heri vel cras. Chiachietek, nudius tertius. Ennhiek, l'an passé. Chiennhiek, il y a deux ans. χaɩen͑de, à l'heure ou à la saison 0037 (#msMGChau-0037)msMGChau-0037.jpgx+- qu'il est. θo haɩonɩe. C'etoit en ce temps ou en cette saison là. θo innonhȣa ce pouvait bien être dans ce lieu ou en ce temps là. In cum nonhȣa significat dubium. ɩAnnenha ɩonɩe ahatonnia quandonam est natus? Ab atondi être fait. χaɩende ihotondi, natus est hac 0038 (#msMGChau-0038)msMGChau-0038.jpgx+- tempestate θo ichien ihotondi sondatierontïend. tuǹc natus est (Nominatur.) cum rediere milites victores. ason̈orahȣiɩe matutino tempora Ason, encore. Orahȣi. nuit. Ason̈orahȣik, cras manè. Ason̈orahȣinnen. manè. Entiek ïɩar, il est midi. iɩar sol. entiek, midi. Arkati 0039 (#msMGChau-0039)msMGChau-0039.jpgx+- iɩarokȣi, il est après midi. Askati eɩarakȣik, il sera après midi. Onnaɩ aatie voilà qu'il se fait tard. tie additur post vocalem, hatie post consonantem. deɩaratie à ce soir. tetenre quelque temps dans la nuit. Etio̍ran͑di, bien avant dans la nuit Asonθenk à minuit pro asonte ahenk, milieu 0040 (#msMGChau-0040)msMGChau-0040.jpgx+- ontaotratie. le soleil va bientôt se lever. Onta significat proximatatem rei futuræ vel advenientis. Onne iɩar le soleil est levé. Aondechenhaon, toujours, éternellement, tant que le monde durera. Enhaon in compositione, extrà compositionem ɩaon porter. 0041 (#msMGChau-0041)msMGChau-0041.jpgx+- aondechen haon aθatien ab œterno fuit. Asontenhaon, toute la nuit. Aȣentenhaon, tout le jour. Ateɩon à chaque fois. Oɩennhenhaon tout l'été. Eoɩenrati vel eɩaɩennheʿkȣi jugis œstas. aochenhaon tout le long de l'hiver. Ateȣentaɩe. quotidiè. 0042 (#msMGChau-0042)msMGChau-0042.jpgx+- Atentaȣenr͑aθe vel onȣarhen͑che, vel eȣa onsa orhenha aȣerhe onhȣa iaon es͑aon, de jour en jour, nous pensons qu'il reviendra aujourd'hui. Annhenhaɩonɩe. quandonam? Achietekaon, depuis hier. teȣentaɩek d'ici à deux jours. Achink aȣentaɩek 0043 (#msMGChau-0043)msMGChau-0043.jpgx+- d'ici a trois jours. isoʿon haon. depuis son retour oɩenr͑aχe. verno tempore. ɩOʿche, hieme. de ɩaɩenra quand le printemps sera venu. oɩenraken͑de. durant le printemps. deɩochat, quand l'hiver viendra. Oohende te ontenda ȣhas on va à la chasse durant 0044 (#msMGChau-0044)msMGChau-0044.jpgx+- l'hiver. ȣaɩennheɩe. pendant l'été. annendaɩe pendant l'automne. aiostor͑eska, ce seroit bientôt. Ason. nondùm. Onne hioon, il est déja arrivé. Achietek ekȣaɩeɩinn͑en, je n'ai pas mangé depuis hier. sehȣen attends. isken̈hatie, idem tidem. aȣat ichien iɩenhatie 0045 (#msMGChau-0045)msMGChau-0045.jpgx+- paulò post. Chi et sorhenha après demain
Adverbia numeri. Skat semel, skiatat, sum solus sken̈onharaaʿti, habit simple skaȣen darati etie ȣhistonta θa, on sonne une cloche en tintant. Skȣentaratichon aɩoraskȣatihatie 0046 (#msMGChau-0046)msMGChau-0046.jpgx+- on marche chaque jour sans se reposer. Tendi te hote̍chen͑θi. percussit bis. Achink ter ab atocha ictus et enti faire tomber. Etsaʿkiθo vel Etsak vel etrakaθo pluries. θora ahatatia, sæpè locutus est. θoia θo peu souvent ȣaθo encore une fois. oɩon 0047 (#msMGChau-0047)msMGChau-0047.jpgx+- non͑daie, il n'y a que cela hinc aondeʿchon pro aondechaɩon, le pays est destitué de monde (onȣentroneke dans un lieu écarté où il n'y avoit personne) aɩon intùs chiataɩon dans ton ventre vel dans le ventre. paradigmatis ch. Osetaɩon, bouteile vuide.
0048 (#msMGChau-0048)msMGChau-0048.jpgx+-
Adverbia qualitatis. ɩAndeiaa, onnianni, or͑aȣan, orihierihen, benè, rectè. ȣkaot, stante onnianni, te or͑aȣan. malè. ara iθoti andeia a vel onnianni. cela est tout-à-fait bien. On͑daie anɩendïr͑aten. c'est ce qui augmente mon mal. Ondaie ondieraθa vel 0049 (#msMGChau-0049)msMGChau-0049.jpgx+- ekander͑ataʿkȣa ce qui est de pis. Ondaie endïeraθa. voilà ce qui augmente le mal. Ondiɩonhiaɩi perperàm frustrà, qui ne sert à rien. Tiaȣennonti per transennam. heɩenk ichien on̈ek en apparence seulement. Oro tenùs. hoȣendȣskan on̈ek hatatiak. voce tenùs 0050 (#msMGChau-0050)msMGChau-0050.jpgx+- loquitur. Ti hatatiaka on̈ek ara iθochien ti hatatiak, il parle à la volée vel hatatiak ichien on̈ek. hastraɩe on̈ek, labiorum tenùs. Kaɩon iθochien haȣendaratie, il parle ab hoc et ab hac. Atanditenr, c'est par compassion ȣeri on͑di aondaɩonɩe. 0051 (#msMGChau-0051)msMGChau-0051.jpgx+- vel oȣatsoɩonɩe sur la chair nud. Etiȣrati, il fait obscur. te orhaθek lucessit. ȣten in compositione cum substantivo significat modum vel qualitatem ut quis est tuus liber?. Taʿoten ti aɩarihȣten, je n'approuve pas la façon de faire. Te onnianni ti chiatȣten 0052 (#msMGChau-0052)msMGChau-0052.jpgx+- vel chieȣendȣten. comment es tu fait? Taot ichiatȣten.
Adverbia affirmandi et negandi.
Staan, non. Cum verò jungendum est voci sequenti utimur stante vel solo te. Sæpè modus personalis habet vim negandi interrogativè pronunciatus ut âhentrontai, il n'y est pas 0053 (#msMGChau-0053)msMGChau-0053.jpgx+- te ȣastaθo vel okrito, vox indignabundi, nolo. ndioharon a page. Ennon, vox prohibentis. t'aɩaketaska vel aɩake̍tat atichien pro futuro negativo te ɩaketaθe j'ai bien affaire de porter aoo. oui. Kȣadet de peur que regit aoristum. v.g. Kȣadet arihȣanderai ne peccem.
0054 (#msMGChau-0054)msMGChau-0054.jpgx+-
Adverbia optandi et hortandi
Te ɩatoɩensen, que cela n'est-il vrai? te ɩakeʿtas asen, utinam feram vel ferram, te ɩake̍taskȣasen, te ȣa aketati sen, que ne portois-je. Ta sen teɩaketas. Dieu veuille que je ne porte pas. θo que je voie. θo θo ioʿtik que cela soit ainsi ndiohȣi. oia 0055 (#msMGChau-0055)msMGChau-0055.jpgx+- age vel agite. ndiosen, quœso de grâce. Etsaɩon. macte aio. Estenniaɩon. macti estote aio.
Adverbia interrogandi et dubitandi.
Aonɩi vel kȣa ioʿti ndiaȣeron, utrùm? Tao̍ten, vel taot hao̍ten. quandò? Taot ioʿti. quarè? taot aȣten vel taot iɩariȣʿten. 0056 (#msMGChau-0056)msMGChau-0056.jpgx+- quid rei est? Satar͑onton taot ioʿti de andataɩe, quare quid fiat in vico? Taot eχioʿti. te ȣaton͑de cur fieri nonpoterit? T'a̍ɩon̈ioska, vel tatichien t'a̍ɩon̈ioska. Cur te cœderem? Tsaten vel tsinnen χa iȣend, quis hùc venit? Endi atichien aɩenk, seroit ce bien moi? Onhȣa de ahaonθ, il pourroit bien 0057 (#msMGChau-0057)msMGChau-0057.jpgx+- venir aujourd'hui. Etsaɩonsen ehotieronk, il pourroit bien avoir fait le coup. Stan itochien haoten je ne sais ce que c'est. Anniaʿten iθochien vel tsaten iθochien, je ne sais ce que c'est. Stan iθochien eaȣenk, fortè. Stan iθochien eoʿtik ehaon, fortè veniet. Stan iθochien haatsi nescio quo modò vocetur Anniaten 0058 (#msMGChau-0058)msMGChau-0058.jpgx+- iθochien aȣaska tannont, donnez moi cela en telle quantité qu'il vous plaira. Anniaten iθochien iontsi, je ne sais de quelle longueur. Chieske, que sais je. aɩatoɩenk. cela pourroit bien être, cela pourroit être vrai. Taieren θo pour quoi non? Hechon nonhȣa aɩenk, c'est 0059 (#msMGChau-0059)msMGChau-0059.jpgx+- peut être Héchon. atoɩen nonhȣa aɩokȣasti, on est peut être à son aise.
Adverbia congregandi.
Chiate hotïon : Si utaris aoristo dic chiaθatïon, simul vel unâ venerunt. Tsinnen testi avec qui es-tu. Respondetur. Hechon te andi, je suis avec Hechon at in plurali dicitur θo itson 0060 (#msMGChau-0060)msMGChau-0060.jpgx+- combien etes-vous? Respondetur. Dak, iɩaion, nous sommes quatre vel aȣaȣeɩi. Ondaie eɩiȣeɩik ɩenȣhara. cela sera avec l'etofe. Titsatont, mettez-vous ensemble vous deux. Titsatrandeɩen assoyez-vous l'un auprès de l'autre. Tsihȣeihatia, allez de compagnie. Ondatonr͑onton, vel ondakate aɩhonk
0061 (#msMGChau-0061)msMGChau-0061.jpgx+-
Adverbia similitudinis et identitatis.
θo ioʿti, veluti. θo eoʿtik, sic erit. θo aioʿtin͑nen, sic res fuisset. iθon͑di pareillement. Chiate ɩarihȣten. est idem Chiaɩat vel chiaɩarihȣat, vel skarihȣat, c'est la même chose. Chiate oʿti, c'est tout un, l'un vaut l'autre, ils valent autant l'un 0062 (#msMGChau-0062)msMGChau-0062.jpgx+- que l'autre. Chiate ɩarihȣan, c'est la même chose. Chiate onɩindionrȣten, nous avons tous deux la même pensée, nous sommes de même avis. Chia aɩïatat, sumus idem. Tsonɩindiɩonrat, nous avons tous deux un même esprit. Omissum adverbium congregandi sequitur, et gallicum ondatonr͑onton & 0063 (#msMGChau-0063)msMGChau-0063.jpgx+- (il y a bien des outardes. oɩotioʿkȣannen, il y a beaucoup de monde.) Hechon ɩe ir͑a, il est grand comme Hechon. Ahaatȣten, voilà sa coutume. Ahonnondechȣten, c'est la coutûme de leur pays, la mode.
Adverbia quantitatis et excessûs.
Oʿken̈ie parùm vel iȣaia. 0064 (#msMGChau-0064)msMGChau-0064.jpgx+- modicum. Aʿson iskȣia diɩaen, il y en a encore un peu. Onne vel onnaiaon on voilà assez. aʿson, il n'y en a pas assez Skat aʿson il en manque encore un peu. Otonr͑onton vel ȣannen, beaucoup ut ȣannen aiotiendiska, il faudroit que cela rendît beaucoup ou rassasiât fort pour 0065 (#msMGChau-0065)msMGChau-0065.jpgx+- en avoir de reste. aɩȣannenk, il en faudroit beaucoup. Atrondi en voilà honnêtement. atrondi haienhȣi, il sait assez bien. θo ir͑a ti chia, il est aussi grand que toi. θo iȣa, combien y en a t-il gros? χa iontsi, la grandeur de cela (en montrant v.g. une cabane.) Skatenchat, une brasse
0066 (#msMGChau-0066)msMGChau-0066.jpgx+-
Achink ateɩaten, trois brasses oenta̍skȣi petit bâton. aentaȣak, un bâton court. Atia ondi ɩandaȣate, nonȣan de ȣate, otonrondi, point du tout. onder͑ati. trop. Daat echi etsonder͑ati, beaucoup plus. Ekander͑atakȣa c'est encore pis. Iskandeia cela n'est que trop bon. itsȣkaot, cela n'est que trop 0067 (#msMGChau-0067)msMGChau-0067.jpgx+- méchant. Isoʿkiɩȣannen, il est trop riche. Ondaie aat eθarontio vel eθaȣendio c'est le grand maître. ɩen̈e θo on̈ek, ce n'est que graisse a̍ɩatieronχȣaska, je serois trop fort, utuntur hâc phrasidum repugnant rei propositæ. aiotiendiska, il faudroit que cela durât longtemps. aioʿken̈ieska, 0068 (#msMGChau-0068)msMGChau-0068.jpgx+- serois-je content de si peu?
Adverbia proximitatis et distantiæ.
Tioskehen vel oskehen, tout proche. Aehennonk au milieu. Tioskehen ateɩiatre desa skȣandare chia de (Nomen sit) handare. votre bourg est proche de celui de N. te onȣan datandeɩen, notre bourg est proche du vôtre. Te 0069 (#msMGChau-0069)msMGChau-0069.jpgx+- onɩiondesθeɩen, notre pays est limitrophe du vôtre. Te onɩȣennonsθeɩen, notre maison est proche de la vôtre Te hiendihoχen. les portes des deux maisons sont vis-à-vis l'une de l'autre. Te kȣendihoka, mettons nos portes vis-à-vis. Eo onti, on y va en un jour. Eokakȣi, est in conspectu, on le voit d'ici 0070 (#msMGChau-0070)msMGChau-0070.jpgx+- skatotoȣan, il n'y a qu'une couchée en chemin. Te otitoɩéti onnontȣt, il y a une montagne vis-à-vis. Etion te r͑oketai d'e eiai, en tirant v.g. d'un bastion, on aura vis-à-vis ceux qui seront le long de la courtine, on rasera toute la courtine en tirant te ondoɩen au milieu de la place. te onȣan datoɩen 0071 (#msMGChau-0071)msMGChau-0071.jpgx+- au milieu de nos bourgs. Te onɩionhȣentsoɩen. au milieu de notre pays. Chiatoɩennen, dans ton sein. Te onɩitsenhia, nous sommes tous deux vis-à-vis ayant le feu qui nous sépare. Te aɩiatakannr͑a, face à face. te aɩiatrandeɩenk, nous sommes assez proche l'un de l'autre Tioskehen ichie de chrihȣiost, 0072 (#msMGChau-0072)msMGChau-0072.jpgx+- tu croiras bientôt. Ason iθochien te skȣa ɩierihen, je ne suis pas encore bien gueri.
Observa . Pleraque adverbia inflecti per tempora ut verba impersonalia sic ab adverbio onder͑ati valdè fit onder͑atinn͑en erat valdè, eɩanderat, erit valdè, aɩanderat, esset 0073 (#msMGChau-0073)msMGChau-0073.jpgx+- valdè. aionderatik, esset valdè. aionder͑atinnen, c'auroit été bien autre chose. Atrondi ɩehen, c'étoit assez θo ioʿti, sic se res habet θo eoʿtik, sic se res habebit, θo ioʿtinn͑en, sic res fuerat, θo aioʿtinn͑en, sic res fuisset. eoʿtis toutes ces choses là sont v.g. de même prix. ndeheren procul, 0074 (#msMGChau-0074)msMGChau-0074.jpgx+- ndeherennen procul erat vel fuerat. Tioskehen, propè. Tioskehen ɩehen propè est vel fuit. Itsoskehen, il n'est que trop proche. Isteheren il y a trop loin. ab ndeheren. Iskandeiaa cela n'est que trop bien. Itsȣkaot, cela est trop mauvais.
Aliqua adverbia 0075 (#msMGChau-0075)msMGChau-0075.jpgx+- transeunt in nomina et conjugantur ut sander͑at, tu es un importun, un insolent: honderat, il est impertinent, stante ȣander͑at, je ne suis pas excessif soit à demander, soit à reprendre Ab adverbio onder͑ati. Ab ioʿti de même façon eonȣatis nous sommes égaux, eskȣatis, vous etes égaux. 0076 (#msMGChau-0076)msMGChau-0076.jpgx+- Chiate ondiʿti, elles sont de même qualité. Ab Etsaɩon courage eɩetsaɩon je prendrai courage. echietsaɩon, tu prendras courage. Ehatsaɩon il prendra courage. Eaɩistenniaɩon prenons courage nous deux. Etsistenniaɩon, et Eskȣastenniaɩon prenons courage vous et nous. ahatistenniaɩon, qu'ils 0077 (#msMGChau-0077)msMGChau-0077.jpgx+- prennent courage.
. Aliquandò subeunt compositionem ut harihȣander͑atannonk, il exagere.
Quædam regunt post se futurum. Talia sunt sehȣen attends ou attendez, chieskechien afinque. Tse vel ennon, ne, vox prohibentis. te ȣastaθo, vox recusantis. ɩatoɩen afinque 0078 (#msMGChau-0078)msMGChau-0078.jpgx+- v.g. sehȣen echiaraskȣa, attends à partir ennochien vel te ȣastaθo echiaraskȣa, ne pars pas. hesehetsaron de Diȣ ɩatoɩen ehientenr, pries Dieu à ce qu'il ait pitié de toi. vel chieskechien ehientenr de Diȣ. (Nomen sit) ehaon ɩandiare, chia desa echiaraskȣa apres que (N.) 0079 (#msMGChau-0079)msMGChau-0079.jpgx+- sera venu, tu partiras.
. Quædam aoristum exigunt ut kȣede, de peur que, afinque, peut-être que. ɩaro au deça, après. Chi au dela avant v.g. (Nomen sit. hesenditan͑dakȣa de t'ahiontenr, vas t'en prier (N.) peut-être qu'il aura pitié de toi. Ennon chriȣanderai, kȣe nondechon 0080 (#msMGChau-0080)msMGChau-0080.jpgx+- tachiatetsiraʿt, ne peches pas de peur que tu ne sois damné. Chiaɩandaȣati, au deça de l'eau. ɩaro aɩandakȣati après le baptême. Chiaaɩiatat ego et ille, chietiatat ego et tu, tous deux nous sommes qu'un. Eodem modo construitur achaȣi ut achaȣi aaoʿchinɩotati au dessus du genou.
0081 (#msMGChau-0081)msMGChau-0081.jpgx+-
. Quando duo sunt adverbia, vel nomen cum adverbio præeunt verbo : utrùm illorum debeat immediate præcedere verbum, exempla sequentia ostendunt. Stan iȣaia te ɩonrakȣa je ne crains point du tout. ɩȣannen te saen askatenraha, si tu en avois beaucoup, tu m'en ferois part. 0082 (#msMGChau-0082)msMGChau-0082.jpgx+- Stan θo te ɩaeren, id non ità factum est. Stan χa te ȣato ȣaien, je n'en ai pas la grosseur de cela v.g. du bout du doigt. te ɩatoɩen te soon, il n'est pas vrai qu'il soit revenu. in quibis vides te significat (non) sive (si) adhœrere verbo immediatè. Excipe quando illud te negativum concurrit 0083 (#msMGChau-0083)msMGChau-0083.jpgx+- cum chi significanta auparavant, nàm tunc chi immediatè adhæret verbo et te mutatur inta. v.g. stanta chi ȣaɩien, je n'en ai jamais eu stanta chi ȣaɩaʿkeronchend d'ason te ȣarihȣiosti je n'aurois pas même peur quoique je n'eusse pas la foi. Attamen chi in concursu cum te affirmativo præit 0084 (#msMGChau-0084)msMGChau-0084.jpgx+- illi interserit que a, ut chiatehaʿsen χȣaskȣa, il pleuroit auparavant. Item quandò chi significans loin concurrit cum te seu affirmativo seu negativo non adhæret immediatè verbo ut stan chi te ȣaɩeti, je n'irai pas loin. Quandò te negativum concurrit cum te affirmativo 0085 (#msMGChau-0085)msMGChau-0085.jpgx+- vel cum θe significante si tuǹc prait illi et mutat suum e finale in a ut aɩon̈io θa te chache, je te tue si tu ne consens Ondeʿchon echiatetsirat ta te chrihȣiostan͑de vel ontate sarihȣiosti. Stante oɩenr͑on ta te haʿsen χȣach,vel Stante oɩenr͑on state hasen kȣach, ce n'est pas pour peu qu'il pleure 0086 (#msMGChau-0086)msMGChau-0086.jpgx+- ou s'il pleure inconsolablement. Quandò ti vel sti præcedunt te mutant finale I in a stanθo te ienhata te θistentondi. on ne fait plus ainsi à l'âge où vous etes tous deux. Quandò negativum te concurrit cum verbo chiɩentakȣi, faire tout exprès sic postponitur, chiȣa, istakȣi teɩen, je n'ai 0087 (#msMGChau-0087)msMGChau-0087.jpgx+- pas fait cela exprès. Quandò aliquod verbum caret tempora negativo, tunc utendum est affirmativo personali v.g. je ne le ferai pas exprès. Chiaɩitak atichien, le ferois-je exprès? Chiaɩonɩitakȣik atichien, l'aurois-je fait exprès? Tsinnen et Tsaten quis 0088 (#msMGChau-0088)msMGChau-0088.jpgx+- sunt sempter. fæminini generis et singularis numeri at tsinnen ontaȣe, qui est-ce que cela qui vient en deça? Anner͑onnon potest esse utruis que generis et numeri ut anner͑onnon d'aha on̈ȣachien, de quel pays sont ceux qui nous ont tué. Quædam particula semper postponuntur ut asen, skenretasken, 0089 (#msMGChau-0089)msMGChau-0089.jpgx+- ati, ondaie, ati, ut taɩitenr asen, vel taɩitenr asken, de grâce ais pitié de moi. Tatichien et quoi donc? Ihatonk ati, il dit donc. Sen et on̈ek aliquando præeunt, aliquandò postponuntur. Tasente ɩaketas, Dieu veuille que je ne porte pas. Teɩake taskȣa, que ne portois-je? 0090 (#msMGChau-0090)msMGChau-0090.jpgx+- On̈ek harihonniak, il fait un conte à plaisir. ɩEn̈e θ'on̈ek, ce n'est que graisse. Orihȣskon on̈ek hatendot, il raconte l'affaire sans raison. Adverbia mutta gallica efferunt per verba v.g. saθaʿrat tarihȣaiensten enseignes moi bien, ubi aθar͑ati supplet vicem adverbii benè. Sakȣichoton 0091 (#msMGChau-0091)msMGChau-0091.jpgx+- χa hatser, fais cela vigoureusement. Sateiennondia vel ti sehetaton, fais proprement. Sateiaʿtaha de chiatrio, combats généreusement. hatiȣoɩihatïe, ils vont ensemble. Achink ihennonhatie, ils sont trois ensemble aɩatetsirati aɩendiɩonr͑ȣannen, 0092 (#msMGChau-0092)msMGChau-0092.jpgx+- j'ai effroyablement de l'esprit. Oki déchati ondiɩonr͑ȣannen, elle a un grand esprit. eθa ondaɩenȣaʿti vel eθotondorehondi ɩonraskȣi, vel otentondi te hondiɩont vel ɩandeȣate te hondiɩont, il n'a point d'esprit, c'est un pauvre homme tout-à-fait. Ondê haoten hiatȣten d'âsetenrhai, 0093 (#msMGChau-0093)msMGChau-0093.jpgx+- d'âsennon hȣeha, il est digne de compassion ou d'amour. Vox ȣten juncta substantivo significat modum vel qualitatem vel materiam ex quâ. Taot ichiatȣten, comment es tu fait? Te onnianni ti chiatȣten vel chieȣendȣten, je n'approuve pas sa façon de faire ou de dire. Taotenti aɩarihȣten 0094 (#msMGChau-0094)msMGChau-0094.jpgx+- de sarihȣaȣan comment es fait ton livre? oȣhista aɩasetȣten bouteille de métal. v.g. d'airain. Aliquœ voces accipiuntur declinabiliter et indeclinabiliterv.g. onȣe, oki etsihenstatsi ut oki satatonnia, faits du diable. onȣe saton, fais toi homme. Etsi henstatsi et hoton. 0095 (#msMGChau-0095)msMGChau-0095.jpgx+- il est Jésuite depuis. Nomina significantia res animatas conjugantur, non item alias res, sic non dicitur achink atinnonchia sed achink iɩannonchiaɩe. seu potiùs iɩannonske achink ihatendiahaon. trois mâles. dicitur tamen Achink iɩaataɩe tiaȣennonɩo trois anguilles vel combien d'anguilles.
0096 (#msMGChau-0096)msMGChau-0096.jpgx+-
Secunda pars grammaticæ continet verba sive simplicia sive relativa.
Verborum simplicium quinque sunt conjugationes quæ per initialem infinitivi syllabam distinguuntur : prima est in a ut aʿketati porter. Secunda in ga ut aθeti piler, 0097 (#msMGChau-0097)msMGChau-0097.jpgx+- moudre. tertia in E ut Ehiarandi se souvenir: quarta in ge ut genheon, mourir, quinta in o ut oriti assaisonner. Hurones carent infinitivo sed nos sumimus perfectum pro infinitivo.
Verborum genus duplex est ut apud Latinos personale et impersonale.
Duplex distinguitur 0098 (#msMGChau-0098)msMGChau-0098.jpgx+- paradigma seu ratio inflectendi verbum integrum aut certè aliqua ejus tempora. Unum dicitur paradigma chi quandò persona singularis incipit per ch atterum dicitur paradigma S cum eodem persona incipit per S. Tres sunt numeri ut apud Græcos. Personale verbum est multiplex 0099 (#msMGChau-0099)msMGChau-0099.jpgx+- scilicet activum, relativum, passivum, reciprocum, neutrum, commune, deponens: adde relativo passivum, neutro-acquisitivum et verba motum significantia. Simplex et activum est illud quod significat actionem sine respectu ad ullam personam ut ɩahiaton scribere, relativum quod respicit 0100 (#msMGChau-0100)msMGChau-0100.jpgx+- aliquem ut ɩachiendaen colere aliquem, et est duplex unum scilicet ex naturâ suâ aliquam personam respiciens ut achiendaen, alterum quod ex absoluto fit relativum per additionem finalis crementi ut ɩaθeθandi molere alicui. a aθeθi molere. Est et relativum ab alio relativo derivatum ut 0101 (#msMGChau-0101)msMGChau-0101.jpgx+- ɩaatiaɩindi, scindere alicui frustum animalis, derivatum à relativo ɩaatiaɩi animal in partes secare.
Porrò verbum non dicitur relativum nisi respiciat rem viventem; est autem ut ruisque paradigmatis pro exigentiâ vocis per illud exprimendæ seu passivæ seu activæ. Activa non 0102 (#msMGChau-0102)msMGChau-0102.jpgx+- exigit paradima ch. ut hachiendaenk, ille illam colit, passiva verò paradigmas ut hochiendaenk, ille ab illâ colitur. Passivum est quod formatur ab activo vel per crementum initiale at, aut ond vel per mutationem conjugationis verbi activi in aliam sic ataʿseti abscondi ab aʿseti, abscondere. Endiȣharic͑hiai ab Erihȣaric͑hiai vestem facere. 0103 (#msMGChau-0103)msMGChau-0103.jpgx+- aʿchondi s'habiller ou être habillé. 1œ conjugationis a ɩachondi. 2œ conjugationis accommoder. Reciprocum formatur à passivo per additionem incrementi initialis at v.g. atataʿseʿti, s'entrecacher ou se cacher soimême. Neutrum est quod non significat actionem ut ɩannonhȣandi œgrotare, paradigmatis S. 0104 (#msMGChau-0104)msMGChau-0104.jpgx+- ɩenheon, mori. Commune est quod habet duplicem significationem unam simplicem et alteram, relativam ut onnhe vivere et vitam dare alicui Deponens est quod habens notam passivam activè significat ut atennhandi conducere operamos ab annhandi imperare, item ate iensti discere a ɩaiensti docere 0105 (#msMGChau-0105)msMGChau-0105.jpgx+- Relativo passivum est quod relativè potest significare habens notam passivam vocis ut aten͑doton, narrare ab ɩandoton narrare. ataʿronton, s'informer de l'état de quelqu'un ab aronton interroger quelqu'un. Sic atia̍tontaȣandi, s'échapper à quelqu'un ab ɩaatontaȣandi, enlever à quelqu'un des captifs. Neutro-acquisitivum 0106 (#msMGChau-0106)msMGChau-0106.jpgx+- est verbum à neutro derviatum quo signifcatur aliquid contingere in commodum vel incommodum alicujus ut ab ateɩen ardere fit ateɩasenni ardere alicui. Hac verba sunt, paradigmatis S. His addo quædam impersonalia ut iondȣs, pluit, ianhȣens ningit et similia quæ quandò in commodum vel incommodum hominis 0107 (#msMGChau-0107)msMGChau-0107.jpgx+- evenire dicuntur fiunt personalïa paradigmatis S. ut eonɩiondȣt, nobis pluet eonɩȣahȣenha, nobis ninget aɩondȣs, il pleut sur moi. Hurones ab unico verbo primitivo derivare possunt multa alia quæ novam significantionem addunt primitivæ significationi. v.g. ab ateɩen ardere derivantur ista ateɩasenni ardere 0108 (#msMGChau-0108)msMGChau-0108.jpgx+- alicui. ateɩati accendere ignem. ateɩatandi accendere ignem alicui. ɩaatateɩatandi urere aliquod animal alicui a ɩaatateɩati urere aliquod animal ɩaatateɩaθakȣi se servir de quelque chose pour brûler une chose vivante.
Impersonale duplex est primum significat aliquod non pendens ab arbitrio 0109 (#msMGChau-0109)msMGChau-0109.jpgx+- et coopertione hominis ut iokȣas, il fait du vent. Ondennon, il fait doux. oθor͑ê, il fait froid. otarihati, il fait chaud. Hæc inflectuntur ad instar tertiæ personæ fæmininæ singularis ut iondȣs pluit, ondȣskȣa, pluebat. aondȣti, pluit. aondȣtinnen pluerat, eondȣt pleut. aondȣst, mox 0110 (#msMGChau-0110)msMGChau-0110.jpgx+- pluet. Orast aiondȣskȣa il pleuvroit encore. Secundum in suâ significatione involvit aliquem vel aliquos homines indeterminatè ut teritur eθeθa, formatur que ab omni personali servando tamen conjugationem ipsius et paradigma temporis. v.g. eθeθak tembatur juxtà paradigma ch et aɩoθeti, tritum est 0111 (#msMGChau-0111)msMGChau-0111.jpgx+- juxtà paradigma S. Verba motum involventia sunt duplicis generis, alia adciscunt post se unam è particules hon, non, χon, ron, son, θon. Alia finali infinitivi addunt tion vel hation ut ɩahiatontion, ɩaher͑ation araskȣanhation.
De verborum modus ae temporibus.
Modi sunt sox. indicativus 0112 (#msMGChau-0112)msMGChau-0112.jpgx+- imperativus, optativus, subjonctivus, personalis et infinitivus. Modum porrò personalem seu conditionatum vocamus cum qui respondet gallicæ inflectioni desinenti in rois ut je pilerois âɩeθet âonɩeθetinnen, j'aurois pilé. Sæpè modus personalis usurpatur ad significandam negationem ut âhaiennron seroit-il méchant pour te haiennron, il n'est 0113 (#msMGChau-0113)msMGChau-0113.jpgx+- pas méchant. Item usurpatur sæpè pro futuro negativo ut âhaon atichien vel tatichien âhaon pro stan atia ondi te haonde, certes il n'arrivera pas. vel tatichien t'ahaonhoni.
Novem sunt tempora, præsens, imperfectum, perfectum, plùs quàm perfectum, futurum affirmativum, negativum et continuationis.
0114 (#msMGChau-0114)msMGChau-0114.jpgx+-
Aoristus 1us et 2us. Quatuor sunt primitiva tempora à quibus alia formantur scilicet præsens infinitivi, præsens indicativi, futurum affirmativum et futurum negativum. A præsenti infinitivi formantur præsens indicativi et perfectum cujus finalis eadem est quàm infinitivi. A præsenti indicativi 0115 (#msMGChau-0115)msMGChau-0115.jpgx+- fit imperfectum addito aliquo cremento finali : ab imperfecto formatur futurum continuationis v.g. eɩeθeθai je continuerai de piler ab imperfecto eɩeθeθak K transeunte in g diminutum, item eɩaraskȣaskȣa, je continuerai de marcher aɩaraskȣaskȣa, skȣa transeunte in ska. Porrò præsens indicativi, imperfectum, 0116 (#msMGChau-0116)msMGChau-0116.jpgx+- futurum continuationis, Aoristus 2us sunt cognata tempora tum quià posterior a derivantur à prioribus, tum̀ quià sunt ejusdem paradigmatis. A perfecto derivantur plùs quàm perfectum et futurum præteriti, sunt que etiam cognata tempora ob dictas modò rationes : plus quàm perfectum ut 0117 (#msMGChau-0117)msMGChau-0117.jpgx+- plurimùm addit nnen post finalem perfecti. Futurum præterito mixtum est et præteritum conditionatum addit tantùm K. Sic ab aɩeθeti, trivi formantur aɩeθetinnen, eȣaɩeθetik, trivero, aonɩeθetik, trivissem; ab hujus personâ secundâ ablato augmento fit imperativus præterito mixtus saθetik. Futurum affirmativum, 0118 (#msMGChau-0118)msMGChau-0118.jpgx+- Aoristus 1us, imperativus et præsens modi personalis sunt cognata tempora qui à sunt ejusdem terminationis ut eɩaθet, aɩeθet, âɩeθet, seθet, quarè à futuro alia sic derivantur ut aoristus 1us mutet e in a breve, modus verò personalis in â longum seu diphtongum resolubilem in ae aut ai: at imperativus 0119 (#msMGChau-0119)msMGChau-0119.jpgx+- formatur à secundâ futuri vel aoristi 1i ablato cremento et mutato ut plurimùm ch in S. Sic ab achieθet vel echieθet fit seθet. Futurum negativum duplex est, unum quod idem est cum perfecto indicativi, negativum hoc est cui prœmissa est particula negativa stante v.g. stante ȣaɩaketati, alterum 0120 (#msMGChau-0120)msMGChau-0120.jpgx+- quod formatur à prœsenti assumpto augmento additâ que aliquâ è particulis motum designantibus scilicet nde, he, che, χe, se, et θe ut taeɩeθeθande non teram vel potiùs T'eɩeθeθande. Porrò si omittatur particula te negativa vel stante fiet futurum continuationis tum̀ in indicativo ut eɩaθeθande, tum̀ in 0121 (#msMGChau-0121)msMGChau-0121.jpgx+- imperativo saθeθande. continues de piler. Ab hoc futuro negativo formatur modus personalis negativus addendo nd vel nn in fine quod idem est ut t'eɩeθeθan͑dend.
Verba omnia carent participiis, supinis et gerundiis quæ sic supplentur. Infinitivum . habet vim participii præteriti. v.g. ɩachondi 0122 (#msMGChau-0122)msMGChau-0122.jpgx+- res facta, undè ɩachondinnen eɩachondik. . supplet aliquandò significationem per additionem vocalis e vel syllabæ ke ut ɩachienstiɩe en faisant festin; ɩannonchiɩe; pendant qu'on étoit assemblé. Atrendaenke, pendant qu'on prioit Dieu. Supina supplentur addendo unam è particulis motús 0123 (#msMGChau-0123)msMGChau-0123.jpgx+- adverbum; v.g. eo cubitum aɩaraθon͑de aɩatsataion͑de eo pransum. aɩaketaθe vel aɩaketatihatie, eo portatum, eo ferens. supina in u ut mirum dictu supplentur per particulas finales t vel ti, r vel k vel kȣi quœ significant qualitatem ut aɩahȣat cuillir à dresser vel per 0124 (#msMGChau-0124)msMGChau-0124.jpgx+- ipsum præsens infinitivi ut andoron d'aketati vel d'aionkeʿtat, difficile à porter . Participium futuri passivi v.g. amandus suppletur per relativum cum modo personali ut asechiendaen, ahonachiendaen vel per additionem ti, sti, kȣi ut honderaʿȣati, admirandus Participium præteriti 0125 (#msMGChau-0125)msMGChau-0125.jpgx+- amatus suppletur per relativum ut hon̈annonhȣe vel sennonhȣe, on l'aime. Cum occurrit particula que gallica inter duo verba sic exprimitur Iɩerhe θo ahaer volo hoc faciat, loco facias quasi esset. volo hoc faciat determinatis vestra & ut Itali aiunt sed dicitur jubeo te proficisci isa iɩonnhas, iɩatonk 0126 (#msMGChau-0126)msMGChau-0126.jpgx+- saraskȣa, mando tibi dicere aɩon̈ehien tsihon.

De Formatione temporum.

Verba quorum infinitivus desirit in a non formant sua tempora eodem modo: sequentia habent præsens in a, imperfectum in ak, futurum in en, futurum negativum in an͑de ut akȣennra, dire quelque chose 0127 (#msMGChau-0127)msMGChau-0127.jpgx+- ɩara mettre dessus. ɩarihȣar͑a, mettre dessus une table. v.g. un livre. or͑a emmancher. Kannhontra. mettre bout-à-bout paradigmatis ch. Kaɩann͑ra regarder, relativa aliqua tamen in tra ut ɩaatra, peindre. activè, Kaerontra ressembler, representer activè relativa habent futurum in aren et negativum in ar͑ande: at 0128 (#msMGChau-0128)msMGChau-0128.jpgx+- ɩannontra vel ennontra suivre quelqu'un habent futurum in tren, negativum in trande; at ehier͑a être sur ses gardes paradigmatis ch.habet futurum in raha vel rai. negativum in raɩ eɩenk. ɩaatra neutrum, être présent, assister. futurum in traha, negativum in trahei, item θo iɩa je suis grand comme 0129 (#msMGChau-0129)msMGChau-0129.jpgx+- cela. et ɩanneaten͑tra être gitant, ab onnea os et atentra être etendu. Akȣa gîter, sic inflectitur præsens hotaȣa, il gîte, imperfectum, perfectum, et plùs quàm perfectum. θo ihokȣak il a gîté là : futurum ehokȣa, negativum stante hotan͑de, il ne couchera pas.
Verba in E sequentia habent 0130 (#msMGChau-0130)msMGChau-0130.jpgx+- præsens in E, imperfectum in Ek, futurum in Ei, negativum in eɩeɩenk. haatate, il y est prèsent. haȣendate sa parole y est engagée. ɩarihȣate, cette affaire y est comprise Onnha être en vie. honnonste, il est chiche. Secundæ conjugationis, paradigmatis S. Ondechate, il y a une terre. quinta, paradigmatis ch. 0131 (#msMGChau-0131)msMGChau-0131.jpgx+- ɩaronhiate, il y a un ciel. ɩOntare, il y a un lac. ɩarhate, il y a une forêt, ioste cela pese. Secundæ paradigmatis S. hotsiraste, il est patient. Secundæ paradigmatis S. ɩaɩenre, il y en a disette. ɩastore elle depêche. te orhatek, il fait clair. Secundæ, paradigmatis S. imperfectum orhaθeʿhak ɩatsihen̈ie, brûler les 0132 (#msMGChau-0132)msMGChau-0132.jpgx+- champs. imperfectum eniehek, futurum en̈ie. negativum en̈iehe. præsens iek Ohare laver, imperfectum rehek, futurum rei negativum ren͑de, præsens rek. Ekonnhesk, je te secours imperfectum hehek. futurum he, negativum, hehe, je te défends ɩaɩaȣe, ramer præsens ȣek; imperfectum ȣehek 0133 (#msMGChau-0133)msMGChau-0133.jpgx+- futurum aȣe: negativum ehe. Te orha θe faire clair. præsens θek, imperfectum θehek, futurum θei.
Sequentia habent tantùm præsens et imperfectum in usu, hoɩeʿte, il porte. tek, secundæ, paradigmatis S. hotriho̍te, il est attentif. Tek, primæ oθor͑e, il fait froid. ȣθorek paradigmatis S. aȣen͑che, la 0134 (#msMGChau-0134)msMGChau-0134.jpgx+- neige porte. Chek handare, il demeure paradigmatis ch. Ek : alia tempora mutuantur ab atrihotati écouter. aθorati, enchati, ondarati. Sequentia habent præsens in Ech, imperfectum in Eskȣa futurum in aɩe negativum in eche. Atiaɩe, uriner, tiaɩech. an͑ɩȣae, battre du bled. ɩanɩȣaech. ɩahȣak, frapper, v.g. du marteau sur un 0135 (#msMGChau-0135)msMGChau-0135.jpgx+- clou. ɩahȣaech. eʿtar͑e réchausser les bleds. ab eʿta champ etɩar͑e pousser. ɩatsistar͑e, remuer le feu. aɩe être éveillé. Stante iɩech, je ne m'eveille point. iɩeskȣa eɩiek vel ehaek negativum aeʿche. Aɩe quandò jungitur in fine nominum numeralium sic inflectitur. tendi te ȣentaɩe. deux jours. imperfectum te ȣentaɩennen, 0136 (#msMGChau-0136)msMGChau-0136.jpgx+- il y avoit deux jours. Futurum te ȣentaɩeʿk,d'ici à deux jours. Achink eȣentaɩek, d'ici à trois jours. âchink iɩaataɩe trois lunes. ndak iɩaɩennhaɩe, quatre étés ȣich ihatinnien̈e, ils sont cinq en canot, âsen ihatiataɩe, ils sont dix. Il faut remarquer que quelques verbes de cette terminaison n'ont de parfait et 0137 (#msMGChau-0137)msMGChau-0137.jpgx+- plus que parfait, mais ils prennent leur parfait, mettant l'initiale du préterit.
Verba desinentia in I. composit ex I. significante plenitudinem habent sequentia tempora. præsens I. imperfectum inʿnen, futurum ik, negativum iche vel chindi ut ɩannonchi, la cabane est pleine. Desinentia in ai ut ɩachiai et 0138 (#msMGChau-0138)msMGChau-0138.jpgx+- ejus composita habent præsens in iach ut ɩechiach, j'acheve, je consomme ɩechiaskȣaɩe ɩechien, t'eɩechiahe, ità annonchai, faire cabane. et ateiendichiai, faire proprement. Desinentia in an͑di, en͑di, in͑di penultimâ longâ, formant eodem modo sua fermè omnia tempora, scilicet præsens in as, es, is, oskȣa ut annhandi 0139 (#msMGChau-0139)msMGChau-0139.jpgx+- commander, atenrandi partager Katandi être debout. ɩaesandi être pauvre. ehiarandi se souvenir. futurum aha, negativum acha. Atentandi dormir habet futurum in ta. negativum taȣache vel stante hatandi. paradigmatis S. Senta, dors. sic a aɩendi sortir, andiaɩendi s'échapper, ɩaatinɩendi. sortir d'un lieu où l'on étoit caché. 0140 (#msMGChau-0140)msMGChau-0140.jpgx+- ɩaɩendi, se nettoyer. onnhonɩendi se peiner habent in præsenti ɩens, imperfectum ɩenskȣa, futurum ɩenha, negativum enche. Quædam habent in futuro ɩenk non autem ɩenha, ut atehendi être honteux. aterendi, laisser par oubli quelque chose paradigmatis S. askȣahendi haïr. paradigmatis ch. ɩandiɩonr͑atoɩendi. savoir. 0141 (#msMGChau-0141)msMGChau-0141.jpgx+- paradigmatis S. Eiachendi se mettre en colère. paradigmatis S. at ɩaʿchiatorendi, sentir de la douleur. paradigmatis S. habet præsens aɩechiatorha, torhak, toren, torande. ɩandiɩonrhendi, oublier, paradigmatis S. habet hens, henk, henche. aienhȣindi, savoir, hȣis, hȣicha, hȣiche. ɩarindi (de liquore dicitur) ris, riha, 0142 (#msMGChau-0142)msMGChau-0142.jpgx+- riche: nota dùm sermo est de re actuali dicitur ɩeienhȣi si autem de habituali vel de pluribus, dicitur ɩeienhȣis sequentia habent in futuro K pro ha. ɩanniannindi. tarder eȣaɩenniannik, je tarderai ou je serai long-temps v.g. à venir. paradigmatis S. ɩaerindi être fourni. eɩaerik, il y en aura assez: dicitur 0143 (#msMGChau-0143)msMGChau-0143.jpgx+- h'onnoianni, non honniannis, il tarde, h'onnianninn͑en non honnianniskȣa, il tardoit, paradigmatis S. Entondi croître, paradigmatis S. tos, toha, toche. Askondi, tomber dans l'eau (dicitur de re animatâ) skos, skoha, skoche ondi (de re inanimatâ) tomber dans l'eau. os, oha, oche. ɩannaondi le pêche donne 0144 (#msMGChau-0144)msMGChau-0144.jpgx+- ɩannaos, naocha, naoche. aɩaondi s'user, aɩons, aɩoncha, aɩonche. Desinentia in andiɩ endi, indi, ondi, penultimâ brevi differunt à prædictus, pleraque sunt relativa. Omnia autem relativa in andi habent in præsenti dik, dihik, dien, andihe. Sic annondandi souhaiter, aimer. præsens nondandik, j'aime. Stonθdandik 0145 (#msMGChau-0145)msMGChau-0145.jpgx+- tu aimes, futurum ennonnen. negativum stant'ennondandihe aθar͑atandi obliger, præsens tandik, futurum ten, negativum tandihe ɩaeskȣandi, paradigmatis S. præsens dik, futurum kȣen kȣandihe. rire On̈eskȣandi être bien aise. Kȣandik, kȣen, kȣandihe. atendihendi emprunter de quelqu'un, futurum endihas, cætera habent 0146 (#msMGChau-0146)msMGChau-0146.jpgx+- ut superiora. Ab illis autem discrepant etiam in uno futuro verba in indi penultimâ brevi quæ pleraque relativa sunt. Sic ɩon̈'aɩindik, je coupe pour toi. eɩon̈asen, mutato indi infinitivi in sen ɩaeritindi satisfaire à quelqu'un, eskierisen, tu me satisferas. Ontrahȣindi, mettre dans un sac quelque 0147 (#msMGChau-0147)msMGChau-0147.jpgx+- chose pour quelqu'un. eskontrasen, tu mettras pour moi. Ennonhȣendi, être pressé, avoir hâte licet non sit relativum habet eȣaɩennonsen paradigmatis S. Endeohȣindi, relativum, communiquer son mal à quelqu'un habet eskendeohas, tu m'infecteras de ton mal. Relativum inondi habet ut plurimùm futurum 0148 (#msMGChau-0148)msMGChau-0148.jpgx+- inonhons, reliqua ut relativum in andi, endi, indi. Sic ahiatondi écrire pour quelqu'un. eɩonhiatonhons, excipitur aten͑dotondi, habet tamen in futuro eɩon̈atendoton on͑di, finir. præsens on͑dech, futurum ondei, negativum ondeʿche. Ondi faire et ejus composita habent onniak, onniahak, futurum 0149 (#msMGChau-0149)msMGChau-0149.jpgx+- onnia negativum onniande sic achondi, accommoder. paradigmatis ch. Kȣatronhiondi se quereller paradigmatis ch. ateiennondi faire proprement paradigmatis ch.
Terminata in gi. ɩaɩi. manger. præsens iɩech, iɩeskȣa, eɩei : negativum stanté ɩeχe. ɩarihȣanderaɩi. pecher. rach, rai, raχe. Annon̈aɩi. avoir en vie 0150 (#msMGChau-0150)msMGChau-0150.jpgx+- demanger quelque chose. askarahȣaɩi. ballayer. Endaʿtiaɩi manger avec excès. ɩaaɩi, rompre, couper. at ɩar͑iɩi, verser. præsens r͑is, futurum r͑ik et ɩennonɩi aller quérir, præsens nonch, futurum noni, negativum nonʿche. Verba in senni tam relativa quàm absoluta faciunt futurum ablato enni infinitivi ut eiachisenni, haïr quelqu'un 0151 (#msMGChau-0151)msMGChau-0151.jpgx+- Eskeiachias, tu me haïras, reliqua ut verba in andi, endi &c. penultimâ brevi, præsens ik, imperfectum ihik, futurum negativum ihe. ab asensenni tomber à quelqu'un paradigmatis S. aɩasensenni, cela m'est tombé. eȣaɩasens cela me tombera. Verba in ri on͑diri, chose affermi et composita v.g. orihȣan͑diri 0152 (#msMGChau-0152)msMGChau-0152.jpgx+- chose affermie. futurum eorihȣan͑dirha, negativum stanté orihȣandiche. Ori être brouillé et composita habent præsens in oiak vel oiës, imperfectum in oiahak futurum in oia. negativum in oian͑de. sic annonhȣarori chanter sa chanson de mort. ɩan͑gori, remuer la sagamité. Atori chasser, effaroucher 0153 (#msMGChau-0153)msMGChau-0153.jpgx+- le gibier. Atontarori le lac est agité. ɩEntenri, avoir pitié præsens. χetenrha, j'ai pitié du monde futurum eχetenr negativum tenran͑de. Enri, laisser omettre. paradigmatis S. præsens enrha, futurum enr, negativum enraʿnde: sic compositum ɩarihȣenri, omettre une affaire. Finita in sti, ti, tsi. ɩarihȣiosti, croire, penser, estimer. Chrihȣiosθa tu crois. futurum 0154 (#msMGChau-0154)msMGChau-0154.jpgx+- echrihȣiost negativum te chrihȣioʿstan͑de. ɩasti, se servir de quelque chose. paradigmatis ch délivrer quelqu'un faire ou souffrir pour lui. Quod Hurones dicunt ɩaskorasti habet præsens rasθa, futurum rast negativum rastan͑de. ɩasti habet præsens ihasθa, il s'en sert. futurum ehast, il s'en servira. negativum stant'ehastan͑de 0155 (#msMGChau-0155)msMGChau-0155.jpgx+- Atestenti, descendre. chiatestenθa, futurum echiatestent negativum techiatestentan͑de Endaonnen͑ti, descendre la riviere paradigmatis ch. θa eɩeredaonnent, nentan͑de, ɩaɩondaʿti, augmenter. Chieɩondaθa: futurum dat: negativum daʿton͑de. ateɩa̍ti, allumer du feu. paradigmatis ch. aθa, at, atan͑de et sic omnia composita ex ti finali significante qualitatem. At 0156 (#msMGChau-0156)msMGChau-0156.jpgx+- verba quorum ti finali non significat qualitatem et quorum penultima brevis est sic formant sua tempora, as, at, aθe. sic aθorati. avoir froid. paradigmatis S. Atrihatati écouter, paradigmatis ch. ɩandaȣati fouïr, paradigmatis ch. ɩatsenti, penser, médéciner. ɩaeriti achever, accomplir. paradigmatis ch. Kȣatonti, se mettre 0157 (#msMGChau-0157)msMGChau-0157.jpgx+- ensemble. paradigmatis ch. te hontons, ils sont ensemble v.g. à même plat. Skannonti manquer son coup, semper reduplicat. onsahannont, il a manqué son coup. Stante saɩeȣendannons, nulle de mes paroles lui a échappée, il entend tout. Endarati, s'habiter. paradigmatis ch. Ochati, l'hiver vient. paradigmatis ch. 0158 (#msMGChau-0158)msMGChau-0158.jpgx+- Onnhonti, donner la vie. ɩandiatensti, appeller, chiendatens, tu l'appelles. futurum echiendiatens. negativum techiendiatenseʿ. Sic on̈atsi, ramasser, præsens chion̈as tu ramasses, futurum echion̈as negativum on̈aseʿ. atati parler, tiak, tia, tiande.
Verba in hȣi, ȣi, kȣi et χȣi; finita in hȣi habent 0159 (#msMGChau-0159)msMGChau-0159.jpgx+- ach, ak, aȣhe ut oʿtrahȣi, parcourir, oʿtrach, otrak, otrahȣe ɩarihoʿtrahȣi réciter une priere. ɩAnnontrahȣi enterrer ɩannenchonhȣi. couvrir quelque chose. v.g. un coffre. Asko̍trahȣi mattachier, idem, peindre ou faire de diverses couleurs. v.g. une robe. aɩaonhȣi, mettre quelqu'utensile dehors. v.g. de la cabane (at ɩaaɩendi 0160 (#msMGChau-0160)msMGChau-0160.jpgx+- sortir dehors neutrum dicitur et sequitur verba in endi penultimâ longâ) ɩaatinɩenhȣi, mettre un homme hors de la cabane. (ɩaatinɩendi sortir dehors, neutrum sequitur longa in endi) Atitrahȣi, se mettre en canot paradigmatis ch. Asohȣɩi, teindre quelque chose paradigmatis ch. Aʿtonrohȣi, plonger
0161 (#msMGChau-0161)msMGChau-0161.jpgx+-
Finita in aȣi habent ach, futurum negativum aȣhe, sic ɩachiendiaȣi, dédaigner. Chiechiendiach. futurum endia &. oʿkaȣi, gâter quelque chose, chiokach, futurum echioʿka, negativum aȣhe. Ateʿrakaȣï, marquer, désigner, paradigmatis ch.. Sed ɩandaȣi pêcher, paradigmatis S. andaȣi, j'ai pêché. 0162 (#msMGChau-0162)msMGChau-0162.jpgx+- futurum, ȣandaȣi, je pêcherai. kȣi finale significans qualitatem. ɩandoroʿnkȣi, priser, storenkȣa, tu prises. futurum estoroʿnkȣa. negativum te storon͑kȣan͑de. χȣi finale habet præsens χȣach. futurum χȣa, negativum χȣache. sic ɩaenχȣi, faire ou avoir des champs. ɩannhonχȣi, mettre en la bouche. ɩAskonχȣi 0163 (#msMGChau-0163)msMGChau-0163.jpgx+- mettre dans le feu. Kȣatoχȣi, le soleil se couche. Kȣasenχȣi, pleurer.
Desinentia in o ɩaio pro ɩario frapper, blesser. præsens rios, imperfectum rioskȣa, futurum rio. negativum rioche. aliquandò sæpiùs habens riohe: in secundâ personâ chr ɩaro pro ɩarao, bûcher, faire du bois. raoch, raoskȣa, rao, raoche. secunda persona 0164 (#msMGChau-0164)msMGChau-0164.jpgx+- chao, tertia haroch. ɩan͑dio germer, pousser, dios, dioskȣa, ndiok, ndioche. iɩo il y a quelque chose de liquide, imperfectum iɩok, il y avoit eɩoha il y aura v.g. de l'eau significat etiam il y tombera dans l'eau vide on͑di, tomber dans l'eau de re inanimatâ, quasi esset oondi ad distinguendum ondi faire. ɩan͑dio, passer quelqu'un en canot, semper jungitur 0165 (#msMGChau-0165)msMGChau-0165.jpgx+- verbo môtus hon hoc modo, ɩandiohon, aller passer quelqu'un en canot. præsens. he, imperfectum henn, futurum ha: negativum heseʿ. ɩaȣendio être maître sic inflectitur. Stan chieȣendioteɩen, tu n'es pas maître. Stan chieȣendioteɩenʿnen. futurum isa chieȣendioeɩenk vel eȣaton. negativum t'eȣaton͑de. Finita in ȣan efferuntur perindè acsi esset ȣen. 0166 (#msMGChau-0166)msMGChau-0166.jpgx+- Illa verba in an habent ach vel as. futurum a. negativum ahe. sic ɩaʿχȣan, voler, piller, paradigmatis ch. χȣach, χȣa, negativum χȣache. ɩaskoȣan paradigmatis ch. retirer de l'eau un homme ou un animal. ɩanʿnraȣan, paradigmatis ch. danser, nr͑aȣas, n͑raȣa, nraȣche. Astakȣan, promettre, paradigmatis ch. prasens 0167 (#msMGChau-0167)msMGChau-0167.jpgx+- kȣas. Entaȣan passer un jour paradigmatis ch. præsens taȣas. Excipe kakȣan, enlever, futurum teɩek, j'enleverai nonte ekȣa. negativum kȣan͑de. Item askaȣan, mâcher, chiaskaȣhas. futurum echiaska, negativum t'esaskaȣan, vel t'echiaskaohande, sed hoc minus est in usu. Finita in ɩen, ien, ennen &c. Verba in ɩen habent præsens in χa. negativum in an͑de. Sic 0168 (#msMGChau-0168)msMGChau-0168.jpgx+- or͑onɩen, écouter paradigmatis ch.. ar͑onχa, eɩar͑oni. audient. negativum stante ɩar͑onɩande. ateɩen, brûler, y avoir du feu, paradigmatis S. præsens ȣteχa, il y a du feu. futurum ȣtei. negativum t'eoteɩan͑de. Atroɩen faire l'amour paradigmatis ch. Atroχa, futurum troi. negativum te ɩatroɩan͑de. ɩatoɩen appercevoir. paradigmatis ch. ɩetoχa : futurum eɩetai: negativum 0169 (#msMGChau-0169)msMGChau-0169.jpgx+- oɩan͑de. ɩanda̍ɩen, semer paradigmatis ch. indaχa, je seme, futurum endai : negativum stant'endaɩan͑de; at excipitur oɩen faire eau (dicitur d'un canot). præsens iɩoɩas. il fait eau. futurum oɩoχa. negativum stant'eɩoɩâche. ɩen être fait ou devenir post ponitur vocabulis quibus dam in conjugabilibus. Sic chieȣindioteɩien, tu non es dominus. 0170 (#msMGChau-0170)msMGChau-0170.jpgx+- stan ɩarihȣateɩenʿnen, ce n'étoit pas une chose de conséquence futurum ɩarihȣaeɩenk vel eȣaton cela deviendra une affaire ou un sujet de querelle : negativum stan ɩarihȣa te ȣaton͑de, cela ne sera ou ne deviendra pas un sujet de dispute. Endi ɩeȣendio âiotonʿnen vel âenʿnen, j'en aurois été le maître 0171 (#msMGChau-0171)msMGChau-0171.jpgx+- ɩaen y avoir paradigmatis ch. iɩaen, il y en a : imperfectum ɩaentak, il y en avoit : futurum eaɩentai, il y en aura : negativum stant'eɩaentaieɩenk, il n'y en aura point et sic in compositione ɩandahiaen, il y a un couteau. ɩandahiaentak : futurum eɩandahiaentai. Aliqua composita ab aen addunt t infinitivo ut atrendaent, prier Dieu. 0172 (#msMGChau-0172)msMGChau-0172.jpgx+- orare pro atrendaen, atrendaenhak à præsenti ɩatrendaenk. perfectum aɩatrendaen. plùsquàm perfectum aatrendaentak : futurum eɩatrendaen. negativum t'eɩatrendaende : sic dicitur atient sedere pro atien. et ɩahachent tenir conseil pro ɩahachen, formant sua tempora ut atrendaent. ɩaarihen se porter mieux. paradigmatis S. aɩierihaʿch. 0173 (#msMGChau-0173)msMGChau-0173.jpgx+- futurum eȣaɩienk : negativum t'eȣaɩierihaʿse. Ohiahen fendre du bois, paradigmatis ch. Ohiahas. ohȣichatihen 2æ conjugationis, paradigmatis S. Elle est foible : imperfectum hennen, futurum eohȣichatihenk. negativum t'eohȣichatihaʿse ɩanʿnien, paradigmatis ch. iɩan͑diak, le chien abboie futurum eɩandia. negativum 0174 (#msMGChau-0174)msMGChau-0174.jpgx+- t'eɩandian͑de. ɩataien pétuner. paradigmatis ch. ɩEtaiak je pétune, futurum eɩetaia negativum t'eɩetaian͑de, at aɩaien manger, paradigmatis ch. præsens ias. futurum ia. negativum ia̍he. tantùm est in usu quandò componitur. ɩandataraɩaien, manger du pain. præsens n͑dataraɩaias futurum endataraɩaia. negativum 0175 (#msMGChau-0175)msMGChau-0175.jpgx+- t'endataraɩaiahe. Achaɩennen, disputer pour avoir une hache, debattre à qui l'aura. paradigmatis ch. præsens ɩachaɩennha. futurum eɩachaɩenn. negativum stante ɩacha ɩennaʿnde. Akȣaɩannen, parler un langage étranger, paradigmatis ch. præsens ɩakȣaɩannha, futurum eɩakȣa̍ɩann negativum t'eɩakȣaɩannan͑de 0176 (#msMGChau-0176)msMGChau-0176.jpgx+- Asaɩannen paradigmatis ch. parler, prononcer à la façon des étrangers. ɩasaɩannha, futurum iɩasaɩann. Atiatoχȣannen, englouter un animal paradigmatis ch. præsens χȣannha. ɩaɩandennen. paradigmatis S. in compositione ut aondec͑haɩandennen, terra tremuit. præsens ɩandennha futurum eaondechaɩandenn 0177 (#msMGChau-0177)msMGChau-0177.jpgx+- t'eaondeʿchaɩandennan͑de. ɩaeren, facere. ɩierha, facio, eɩier, faciam. t'eɩieran͑de, non faciam. aatannen, être délicat paradigmatis ch. præsens ɩiatannen. imperfectum ɩiatannenn͑en, j'étois délicat. futurum ehaatannenk. ɩannr͑en, lier, paradigmatis ch. præsens ɩennren, imperfectum ɩennrennen, 0178 (#msMGChau-0178)msMGChau-0178.jpgx+- futurum eɩenrenn, je lierai. negativum t'eɩennr͑enche. Orannon̈en, cela est mouillé. imperfectum orannon̈ennen, cela étoit mouillé. futurum eorannon̈enk tantùm. Osen, passer une peau : paradigmatis ch. præsens os, futurum os, negativum Stant'eȣaɩosen vel t'eɩose. Aton̈esen, remercier, paradigmatis ch 0179 (#msMGChau-0179)msMGChau-0179.jpgx+- præsens ɩaton̈es, futurum eɩaton̈es. negativum t'eɩaton̈ese vel t'eȣaɩaton̈esen. Kaχen, être jumeaux, te hiχen, ils sont jumeaux. te hiχenʿnen in compositione v.g. Kandehȣaχen joindre deux peaux ensemble. paradigmatis ch. tendehȣaχas, je joins. Tendehȣaχa, je joindrai. Stanta t'endehȣaχaʿse. je ne joindrai pas.
0180 (#msMGChau-0180)msMGChau-0180.jpgx+-
ɩAndoʿton, narrare, relativum; præsens, perfectum, plùs quàm perfectum, tonk, ton narrabo ton͑dè, non narrabo. Sic ɩahiaton, écrire, atsaron, pleurer, aronton, interroger cuneti paradigmatis ch. at aton être possible, præteritum on, onnen. ɩaon, introïre. onk, introïo, on introïri, ambo paradigmatis ch. Aʿton 0181 (#msMGChau-0181)msMGChau-0181.jpgx+- amilli, paradigmatis ch. Stant'eȣatonk, hoc non perit ɩandoron être d'importance, præsens ron, imperfectum ronk ɩaendaon, accipere, iendaons, accipio, capio, aon accipiam on͑de non capiam : ambo paradigmatis ch. on mutant in a pro futuro quæ sequuntur ɩaenchon écorcher, paradigmatis ch, præsens chons 0182 (#msMGChau-0182)msMGChau-0182.jpgx+- futurum cha. negativum chonhe; sic de sequentibus ɩAhȣichennion, kaɩennion. ambo paradigmatis ch. ɩaɩarennion détourner. paradigmatis ch. ɩaten͑taron, étaller paradigmatis ch futurum tentra pro tentara. ȣskaton, détacher, arracher. ȣskra pro ȣskara. Onharon, sarcler. paradigmatis ch. futurum 0183 (#msMGChau-0183)msMGChau-0183.jpgx+- onhra pro onhara. Kandiɩonkennion, tromper, paradigmatis ch. Kȣendiɩon͑teɩaron, ouvrir l'esprit, paradigmatis ch. futurum on͑teɩra pro on͑teɩara. v.g. ateɩendiɩonteɩra, j'aurai l'esprit ouvert. Kȣenton aller et revenir en un jour, paradigmatis ch ateɩenta, je reviendrai aujourd'hui dirai-je en partant. 0184 (#msMGChau-0184)msMGChau-0184.jpgx+- Kaentaton, plier un bâton, teɩientata, je plierai. Ennion passer habet futuro endi sic aɩtennion, changer. paradigmatis ch. Setendi, changez, versez le plat. Enditennion, crepare, paradigmatis ch ɩEnheon, mori, paradigmatis ch. futurum eɩihei negativum t'eɩiheon͑che. ation, quitter, jetter 0185 (#msMGChau-0185)msMGChau-0185.jpgx+- paradigmatis S. est anomalus præsens aɩaties, je quitte futurum eȣaɩati, negativum t'eȣaɩatieʿse et similiter composita ab ontion, ut ɩaatontion abandonner quelqu'un relativum. on in verbis motûs in quibus duplex reperitur præsens, atterum in e quando autem et de facto itur, aut quandò tenetur terminus 0186 (#msMGChau-0186)msMGChau-0186.jpgx+- atterum in es ad significandum consuetudinem et habitudinem undè duplex quoque est imperfectum unum in enn respondens præsenti in E et atterum in Eskȣa respondens præsenti in Es. Verba motûs ut plurimùm in aoristo differunt à terminatione futuri affirmativi et habent E non A v.g. ahatrendaen͑de, il va prier Dieu, quando vel est in itinere, vel saltem 0187 (#msMGChau-0187)msMGChau-0187.jpgx+- in procinctu ad iter Atrendaennon. ɩatrendaende, je viens prier Dieu ou j'arrive au terme où je dois prier Dieu, vel ɩatrendaen͑de, je vais actuellement prier Dieu ou j'ai coutume d'aller prier Dieu. imperfectum daen͑denn vel daeskȣa : futurum eɩatrendaen͑da negativum t'eɩatrendaendeʿse. ɩann͑otration suivre quelqu'un, relativum; præsens traties, futurum tratia. negativum 0188 (#msMGChau-0188)msMGChau-0188.jpgx+- tratieʿse. atannon, aller coucher, paradigmatis S. tan͑des vel tan͑de. negativum tande̍se Kȣaten͑daȣachon, aller à la chasse. paradigmatis ch. Endiachion aller emprunter, paradigmatis ch. ɩEnnonchion, aller quérir quelqu'un, relativum. Enronnon, aller mener quelqu'un relativum ab ɩentron. Sequentia differunt in futuro affirmativo ut ahenton, aller 0189 (#msMGChau-0189)msMGChau-0189.jpgx+- devant paradigmatis ch. futurum eɩehent. annionnion mener. futurum eɩennionn. ɩannentraienton aller le long du bord de l'eau, paradigmatis ch. futurum traient. askȣinnon, courrir, futurum ehaskȣindet. Iɩar, sol est imperfectum iɩarak, futurum eɩarai ɩarihȣar futurum eɩarihȣarai. Kaɩakarent, avoir deux yeux, imperfectum t'eɩeɩaʿkar͑enten. 0190 (#msMGChau-0190)msMGChau-0190.jpgx+- negativum. Stant'atêɩeɩakar͑entan͑de. ɩEskarent ma bouche, ɩeskarentak eɩeskarenten, tu, eskar͑entan͑de. ɩeheʿkarent, podex mens mon cul. ɩehekar͑entak, futurum eɩehekar͑enten &c, Askont, se rôtir, paradigmatis ch perfectum ɩaskont, cela est rôti eɩaskontaha, cela se rôtira. negativum tache. 0191 (#msMGChau-0191)msMGChau-0191.jpgx+- ɩatsistaɩe aontaha, cela vient de tomber dans le feu, dicitur autem hoskontandi, il est brûlé ɩaatont, être lié, être captif paradigmatis ch. haatont il est lié : futurum eha̍atontaha, il tombera dans les pieges. negativum t'ehaatonta̍che, dicitur autem haatontandi, il est tombé. Quando hæcet similia verba sumuntur activè ut ɩandiont vel 0192 (#msMGChau-0192)msMGChau-0192.jpgx+- ɩaaʿkont, suspendre en l'air quelque chose, habent in futuro ehaatonten, il la liera ehaaskonten, il la rôtira l'anguille v.g. ehandionten vel ehaaʿkonten, il suspendra cela en haut, et tuǹc in præterito non dicitur hoskentandi, hoatontandi sed hoskontak, hoatontak, il l'a ou il l'avoit rôti. Aɩendîɩont 0193 (#msMGChau-0193)msMGChau-0193.jpgx+- j'ai de l'esprit. paradigmatis S. imperfectum aɩendiɩontak futurum eȣaɩendîɩontaha, t'eȣaɩendîɩontache, dicitur autem a ɩendiɩonta̍ndi, l'esprit m'est venu. Neutrum ɩaʿnnont être dans le sépulchre, paradigmatis ch. præsens iha̍nnont, imperfectum annontak. futurum annontai negativum nontache : neutrum ɩannhont avoir quelque chose 0194 (#msMGChau-0194)msMGChau-0194.jpgx+- dans sa bouche. hondatarannhont, il a du pain dans sa bouche. hondatarannhontatie, il va portant du pain en sa bouche. at eɩannontandi, faire bonne chere, futurum ontache paradigmatis S. negativum Stant'eȣaɩeɩannhontache. atiront, tirer quelque chose : paradigmatis ch. præsens hatiront vel 0195 (#msMGChau-0195)msMGChau-0195.jpgx+- hatironθa.
Iȣat, il y a quelque chose dedans, iȣatak il y avoit, alia tempora non sunt in usu, sic onneat, il y a des os là dedans onneatak. hondïat, il a mis une nasse. hondïatak, hakon͑chiat, il tient le devant, hakon͑chiatak. ɩaɩenrat, cela est blanc. iɩaɩenratak, futurum eɩaɩenrataha, cela blanchira negativum stant'eɩaɩenratachei. 0196 (#msMGChau-0196)msMGChau-0196.jpgx+- atsat, montrer activè. paradigmatis ch. ihoʿtsat il montre nuǹc, et hàtsata, il a coutume de montrer. futurum ehatsaten : negativum t'ehaʿtsatan͑de. Endakȣandet, fornicari paradigmatis ch activè præsens est duplex scilicet ondakȣandet, est in flagranti delicto fornicationis et Endakȣandeθa, solet fornicari. 0197 (#msMGChau-0197)msMGChau-0197.jpgx+- Akȣarit, embarquer des pâquets activè paradigmatis ch. haʿkȣariθa, furutum ehaʿkȣariten. negativum t'ehakȣaritan͑de. atit s'embarquer, passif, paradigmatis ch præsens ihotit vel hatiθa : habet autem duplex imperfectum hotitak, il étoit embarqué actuellement, hatitak, habituellement. ɩaentȣt. 0198 (#msMGChau-0198)msMGChau-0198.jpgx+- y avoir un bâton ou mettre un bâton fiché en terre juxtà priorem significationem dicitur ɩaentȣt, imperfectum ɩaentȣtak, futurum eɩaentȣtaha le bâton se fichera. v.g. en tombant : futurum continuationis eɩaentȣtai negativum t'eɩaentȣtache neutrum juxtà posteriorem significationem dicitur 0199 (#msMGChau-0199)msMGChau-0199.jpgx+- haentȣθa il plante. Tȣθak futurum tȣten, negativum tȣtan͑de. Ateiachiȣt, être en peine v.g. des absens. neutrum paradigmatis ch aɩateiaʿchiȣt vel ɩateiac͑hiȣθa, chiȣθak, futurum eɩateiachiȣten : negativum chiȣtan͑de. Atiatȣt, se mettre en sentinelle paradigmatis ch. sic 0200 (#msMGChau-0200)msMGChau-0200.jpgx+- onnenhȣt, il y a du bled formé dans l'épi. futurum eɩannenhȣten negativum tan͑de, habet θa in præsenti. Muttorum verborum actuo actualis exprimitur per præteritum et actio quasi habitualis per præsens, v.g. il fait actuellement la cuisine hoɩannion, habituellement 0201 (#msMGChau-0201)msMGChau-0201.jpgx+- seu son office est d'être cuisinier aɩannion. Il dîne, hotsataion. Ce n'est pas l'heure de son dîner, ou il n'a pas coutume de dîner à l'heure qu'il est, stant'hatsataionk. χaɩen͑de. Nota : terminatio futuri negativi in ehe scribitur per majus h et penultima vel producitur 0202 (#msMGChau-0202)msMGChau-0202.jpgx+- vel aspiratur ut stante stonȣe̍che tu ne m'aimeras pas. Stant'eȣaɩonnhiche, je n'ignorerai pas cela : terminatio ejus dem futuri in se semper aspiratur ut stant'eɩeseʿ, je n'irai pas.
Regula communes omnibus omninò verbis.
A præsenti indicativi 0203 (#msMGChau-0203)msMGChau-0203.jpgx+- terminato in Aɩe vel O imperfectum formatur addendo K v.g. θo i̍ɩierha je dis ou je fais comme cela. imperfectum θo iɩierhak. aɩeɩete, je porte aɩeɩetak. iɩonnhe, je ris iɩonnhek. haatate il y est. haatatek, il étoit. Excipe vocabula quæ junguntur numeralibus 0204 (#msMGChau-0204)msMGChau-0204.jpgx+- ut Tendi teɩ ȣentaɩe, deux jours, te ȣentaɩennen, il y avoit deux jours. Achink iɩarihȣaɩe, il y a trois affaires. Achink iɩarihȣaɩennen, il y avoit trois affaires. Achink itson vel itsonʿnen, ils sont ou ils étoient trois ensemble. Achink iaɩion. nous sommes trois, 0205 (#msMGChau-0205)msMGChau-0205.jpgx+- eux deux et moi. aɩion, ition, itson ndak ihonsen ils sont quarante. ihonsennen. Tendi ateȣendiaȣe, il y en a deux cent. Tendi ateȣendiaȣennen iɩo. il y a quelque liqueur. imperfectum iɩok ɩaronte il y a un arbre dans l'eau. imperfectum ɩarontok.
0206 (#msMGChau-0206)msMGChau-0206.jpgx+-
Præsentia terminata in I. addunt inn͑en imperfecto ut ɩientenri, ɩïentenrinnen je connois, je connoissois ɩeinhȣi, je sais. ɩeinhȣinʿnen. on͑diri cela est fort. on͑dirinʿnen. Tendi, ils sont deux. tendinnen, ils étoient deux. sic quidam infinitivi 0207 (#msMGChau-0207)msMGChau-0207.jpgx+- qui usurpantur ad significandam tertiam personam passivam ut ɩaʿchondi cela est fait ou accommodé. ɩAʿchondinnen. Stan θo teɩaeren cela n'est pas fait ainsi : imperfectum ɩaerenʿnen sed ɩarihondi. c'est un conte fait à plaisir imperfectum. ɩarihondi ɩehen, c'etoit 0208 (#msMGChau-0208)msMGChau-0208.jpgx+- en vain A præsenti in Ak, Ek, enk, ik, onk fit imperfectum inserendo ha, he, hi, hon antè K ut haʿchonniak, il accommode haʿchonniahak. ha̍trendaenk il prie Dieu, hatrendaenhak hatsihen̈iek, il brûle la terre. hatsiheniehek haȣennonhȣindik. il a hâte. tertiæ 0209 (#msMGChau-0209)msMGChau-0209.jpgx+- conjugationis, paradigmatis S. haȣennonhȣindihik. hahiatonk, il écrit, hahiatonhonk. A præsenti in ch vel S fit imperfectum in skȣa haraskȣach, il part, haraskȣaskȣa, ɩaketas je porte. ɩakeʿtaskȣa. A præsenti in T fit imperfectum addito ak. Iȣat 0210 (#msMGChau-0210)msMGChau-0210.jpgx+- Il y a quelque chose dedans iȣatak. haatont, il est captif, haatontak. haatït, il est dans un canot. haatïtak. Ab imperfecto terminato in K formatur futurum continuationis mutando K in g minutum. ɩeθeθak je pilois eɩeθeθai, je continuerai de piler. Chiehiatonhonk, tu écrivois. Sehiatonhoni 0211 (#msMGChau-0211)msMGChau-0211.jpgx+- perge, scribe semper. ɩechonniahak, j'accommodois, eɩechonniahai, je continuerai d'accommoder. v.g. aujourd'hui, demain. Cum dicitur v.g. eɩeθet, je pilerai, integrum audiatur de unâ vice, sed cum dicitur eɩeθai, intelligitur de pluribus vicibus. Ab imperfecto terminato in 0212 (#msMGChau-0212)msMGChau-0212.jpgx+- skȣa formatur futurum continuationis in ska, hachiaskȣa, il consommoit, ehâchiaʿska. Id quod gallicè effertur, j'ai pensé, il ne s'en est gueres fallu, j'ai presque ou j'ai été sur le point de faire, de dire &c. huronicè exprimitur per præsens indicativi, addito 0213 (#msMGChau-0213)msMGChau-0213.jpgx+- ska, aɩiheonska, j'ai pensé mourir, achiheonska, tu as pensé mourir. ȣkaot aɩonnioska, j'ai pensé tout gâter, aɩitaraska, j'ai pensé tomber. At quandò agitur dere remotâ et præteritâ utuntur plùs quàm perfecto modi personalis ut aonɩiheonʿnen vel Tioskeheniohon 0214 (#msMGChau-0214)msMGChau-0214.jpgx+- d'aonɩiheɩonn͑en, il ne s'en fallut gueres que je n'en mourusse. Cum ignoratur futurum negativum, tuǹc utendum est perfecto pramissâ particulâ negativâ stante. Porrò præteritum, plùs quàm perfectum habent eamdem terminationem quàm in futuro stant'eharaskȣache vel 0215 (#msMGChau-0215)msMGChau-0215.jpgx+- Stante horaskȣan, il ne partira pas.
Modus personalis negativus formatur à futuro negativo stante haraskȣahenn, il ne partiroit pas addito nn futuro stante haraskȣahe. Est aliud tempus quod exprimitur per voces, je vais fesant, je vais disant, 0216 (#msMGChau-0216)msMGChau-0216.jpgx+- est que idem ae futurum negativum ablatâ particulâ negativâ stante, haraskȣahe, il va marchant, il continue de marcher, il continue de marcher. hahiatonde, il va écrivant, sehiatonde, tu as coutûme d'écrire.
Quandò actio continuata jungitur motui, exprimitur per hatie vel tie 0217 (#msMGChau-0217)msMGChau-0217.jpgx+- additum syllabæ finali infinitivi ut hotrendaentatie, il continue sa priere en marchant : imperfectum hotrendaentatienn, perfectum hotrendaentation, plùs quàm perfectum hotrendaentationʿnen, futurum ehotrendaentatia. negativum 0218 (#msMGChau-0218)msMGChau-0218.jpgx+- stante hotrendaentatiese, vel te hotrendaentation. sic shotierontie il revient ayant fait prise d'ennemis. imperfectum shotierontienn &c. hoatitatie, il le va menant en canot aɩiheonhatie, je viens à demi mort. aɩaʿker͑ondihatie, je viens en grande crainte Hæc 0219 (#msMGChau-0219)msMGChau-0219.jpgx+- autem verba sunt semper paradigmatis S. paucis exceptis. Verba quorum infinitivus desinit in T ut ɩahachent, atrendaent, ɩaatont, ɩandiont. akont addunt hatie. Desinentia in on addunt tantùm tie ut ɩahiaton, atendoton Excipe haȣenheonhatie, ihennonhatie. Cum verò 0220 (#msMGChau-0220)msMGChau-0220.jpgx+- motus nominibus, illis post ponitur ontie ut ɩaentontie, le bâton marche. ɩarihontie, le discours continue. Reliqua addunt hatie. Tuǹc dicitur hatiȣeihatie, ils vont toujours ensemble, et achink ihennonhatie, ils vont trois de compagnie, cum agitur de simplici actu, sed si 0221 (#msMGChau-0221)msMGChau-0221.jpgx+- sermo est de frequentatis actibus tuǹc dicitur hatiȣeihaties, hatiȣeihatieskȣa, ehatiȣeihatieska. Quod etiam est in usu cum certis verbis motûs ut ɩatrendaendes, j'ai coutume d'aller prier Dieu : at ɩatrendaende, je viens prier Dieu, de unâ vice intelligitur. 0222 (#msMGChau-0222)msMGChau-0222.jpgx+- Hæc additio littera S non solum̄ significat frequentationem actuum, sed etiam aliquandò pluralitatem. hatirihȣannens, ils sont considérables, hatindachiaθens, ils ont soif. hatindachiȣannens, ils sont menteurs, hatietannens, ils sont délicats, et si dicatur 0223 (#msMGChau-0223)msMGChau-0223.jpgx+- in singulari, hariȣannen handachiaθen, handachiȣannen, haatannen, sic θo egan datsas aȣeti, ces chaudieres sont toutes de cette grandeur. θo iɩandasta, la chaudiere est comme cela.
Illud quod Latini exprimunt per has voces, imminet, 0224 (#msMGChau-0224)msMGChau-0224.jpgx+- impendet mihi periculum mortis. v.g. vel atterius, effertur per particulas localitatis junctas futuris negativis omissâ tantùm particulâ negativa stante v.g. ontaɩiheonche, mors mihi imminet. Onta onri ohe je prévois, je présens que l'on me doit tuer. sic in bonam partem, ontaχeiohe, 0225 (#msMGChau-0225)msMGChau-0225.jpgx+- nonȣe, je prévois que je ferai coup en guerre, que je tuerai des hommes hatitoχak, hotiatatoɩeʿti Jesȣs onȣe ethotonhatienn, les prophetes voyoient bien que Jésus étoit pour s'incarner. Porrò hæc verba conjugantur ut cætera verba motûs cum particulis T, ont, sic que dices 0226 (#msMGChau-0226)msMGChau-0226.jpgx+- stante kiheonche, nondum̀ mihi mors imminet, et sic ekiheonchenn, mihi mors imminebat, etsiheonchenn. Mutta verba, quæ exprimant tum situm seu officium tum̀ actum, usurpantur ponuntur que præsentis temporis cum exprimitur situs seu officium, præteriti verò cum designatur 0227 (#msMGChau-0227)msMGChau-0227.jpgx+- actus v.g. hatrendaenk, il a coutume de prier Dieu, il en fait profession. hatrendaenhak. hatsataionk entiek onn'aȣatren, il mange ou il dîne ordinairement, lorsqu'il s'en va midi. Imperfectum, hatsataïonhonk haɩann͑ionk il est cuisinier. Imperfectum haɩannionhonte 0228 (#msMGChau-0228)msMGChau-0228.jpgx+- stante hahaʿchenk, il n'est pas prêtre, il ne dit pas la messe. Imperfectum Stante hahaʿchenhak, hotrendaen, il est en priere actuellement, imperfectum hotrendaentak. hotsataion, il dîne plusquàm perfectum hotsataionk il dînoit. hoɩann͑ion, il fait actuellement la 0229 (#msMGChau-0229)msMGChau-0229.jpgx+- cuisine ou la chaudiere plùsquàm perfectum hoɩann͑ionk hohaʿchen, il dit la messe actuellement plùsquàm perfectum hohachentak, il disoit la messe. Contrarium fit in aliquibus verbis v.g. aihȣiosta deχa, je crois cet article là. imperfectum rihȣiostak ɩarihȣiosti, 0230 (#msMGChau-0230)msMGChau-0230.jpgx+- je suis fidele et χien stanno̍n dêteɩakȣas, je ne me couvre pas de cela. Ondê aɩakȣatsi, je suis couvert de cela. Aliqua verba habent duplex futurum proximum scilicet et remotum v.g. Si je suis arrivé au bout de ma vie, je n'ai plus besoin 0231 (#msMGChau-0231)msMGChau-0231.jpgx+- de médecine d'eȣa atonnhatai, t'eskasa onkȣichias, en futurum proximum quod est paradigmatis S. lorsque je serai au bout de ma vie, je me repentirai d'avoir peché, eskȣaɩendiɩonratakȣa d'arihȣanderaɩi d'eɩatonnhaten. I quod dicitur adjectivum quibus dam vocibus præfigitur 0232 (#msMGChau-0232)msMGChau-0232.jpgx+- ut iɩa je vais iɩatonk, je dis. iondȣs, il pleut. Quibus dam vocibus præfigitur uno ut praedictis, quibus dam liberè. v.g. dicitur hatoχa, il voit vel ihatoχa. Præfigitur primus et secundis personis verborum anomalorum secunda conjugationis in are, ut indare, istare 0233 (#msMGChau-0233)msMGChau-0233.jpgx+- handare, je demeure, tu demeures, il demeure, nisi præmittatur incrementum a vel E aut nota relationis ɩaha, ɩaehae, he, χe, & uno verbo perit semper post te, θe, χe, Aai, aliasque relationis similes notas; item post crementa a, ai, Eoni. At præfigitur particulis reduplicativis et numeris 0234 (#msMGChau-0234)msMGChau-0234.jpgx+- binario majoribus, nisi sit motus v.g. dicitur tendi te skare, achink ioɩenhaɩek ndak iskaatare, dans trois ans ajoutez quatre mois ou lunes. il y a trois ans et quatre mois at dices shondennion vel skat shondennion, il a un an. Tendi te shondennion, il a deux ans. Achink 0235 (#msMGChau-0235)msMGChau-0235.jpgx+- eshondennion, il a trois ans. E non I ob motum qui significatur à verbo ɩandennion, atteindre ou attraper quod junctum reduplicationi significat avoir un an, illi verò si deinceps alios quoque numeros præfigas, significabit ut suprà : post aȣeti semper ponitur v.g. aȣeti 0236 (#msMGChau-0236)msMGChau-0236.jpgx+- ihatoχa omnia videt.

De verborum simplicum conjugationibus.

De modo personali. conjugatio. Nota . t'âɩakeʿtaska, pourquoi porterois-je, habere easdem initialis ae præsens modi personalis affirmativum âɩakeʿtat et 0237 (#msMGChau-0237)msMGChau-0237.jpgx+- sumi pro futuro negativo indicativi eɩaketaθe . In præsenti affirmativo modi personalis crementum non purum aut sequente ȣ attollitur quasi esset diphtongus ut potè remanens ex ae aut ai. adeò que notatur accentu circumflexo ut âɩaketat. . Post θe, ti chi, A et E 0238 (#msMGChau-0238)msMGChau-0238.jpgx+- quæ sunt nota aoristi et futuri affirmativi particulam ȣ inseri. . Antè primam personam singularem paradigmatis S., in omnibus conjugationibus excepto modo personali. . In tertiis personis fæmininis singularibus paradigmatis chi primæ et tertiæ conjugationis. 0239 (#msMGChau-0239)msMGChau-0239.jpgx+- . In tertiis personis pluralibus fæmininis 2æ, 3æ, 4æ et 5æ conjugationis paradigmatis chi exceptâ tertiâ personâ verborum inchoatorum ab Enn et end 3æ conjugationis quæ habent ɩon. Modum personalem sæpè ablato cremento induere quasi notam imperativi, ut kȣatrendaen 0240 (#msMGChau-0240)msMGChau-0240.jpgx+- prions Dieu pro aekȣatrendaen. . Modum personalem continuationis exprimï plerum que sic, aonɩakeʿtati kich, je continuerois encore à porter vel aonɩakeʿtati hatieska &. At pro modo continuationis negativo dices aesakaȣank desakeʿtati 0241 (#msMGChau-0241)msMGChau-0241.jpgx+- hatiend, tu devrois avoir cessé de porter, ou tu n'aurois pas du continuer à porter. . Pro modo personali quod quandò gallica locutio, j'eusse potest resolui per j'aurois, exprimi dicitur per modum personalem. v.g. j'eusse pilé, si tu m'eusses empeché, aonɩeθetinʿnen onta te skendaȣerhandinn͑en; 0242 (#msMGChau-0242)msMGChau-0242.jpgx+- sed cum non potest resolui per j'aurois, exprimi dicitur per plùs quàm perfectum indicativi seu subjonctivi ut si j'eusse pilé, j'aurois fait du pain aondaθarontak θe ȣaɩeθotinʿnon. . Ab indicativi imperfecto formari aliud tempus modi personalis præfigendo illi notas 0243 (#msMGChau-0243)msMGChau-0243.jpgx+- modi personalis. âɩae, ai &c. v.g. aontahonnhek, ason̈ ahonhek, il vivroit encore; aɩaentak, cela y seroit. Duo tempora modi personalis quæ sunt in usu in propositionibus affirmativis, in negativis nunquàm usurpantur, sed eorum loco adhibetur modus personalis negativis. 0244 (#msMGChau-0244)msMGChau-0244.jpgx+- v.g. teɩeθetan͑denn je ne pilerois pas ou je n'aurois pas pilé, licet dicatur aɩeθet et aonɩeθetinʿnen je pilerois et j'aurois pilé.

De Imperativo.

Imperativus propriè dictus formatur à 2â personâ singulari futuri 0245 (#msMGChau-0245)msMGChau-0245.jpgx+- affirmativi ponendo S. loco characteristicæ chi, nullo que præfixo E. seθet, piles ab echieθet saraskȣa ab echiaraskȣa parts si post S. sequatur I. præfigendum est t ipsi S ut tsihon, dic, ab echihon dices. Si post S. reperitur I. purum et brevi perit 0246 (#msMGChau-0246)msMGChau-0246.jpgx+- Illud I ut tsaɩenha, sors dehors ab echïaɩenha. Tson entrez ab echion. Tsen, pone, mets ab echien tu mettras. Verba paradigmatis S. item anomala 2æ conjugationis ab ɩand, ɩann et ɩar inchoata 2am personam singularem imperativi non 0247 (#msMGChau-0247)msMGChau-0247.jpgx+- habent diversam à 2â singulari futuri affirmativi, nisi quod tollunt notam futuri E. v.g. saker͑onha time ab Esaker͑onha, timebis, staθara, visites, ab Estaθara, tu visiteras. Chrihȣanderai péches ab Echriȣanderai, peccabis. . persona dualis et pluralis formatur à 2â duali 0248 (#msMGChau-0248)msMGChau-0248.jpgx+- ablatâ notâ futuri E ut Tsiθet, pilez, ab etsiθet. Stehiar͑aha, souvenez-vous ab Estehiar͑aha. Quandò de duobus est sermo sæpè præfigitur ti ut ti tsatont, mettez-vous ensemble. Ti stihei mourez-vous deux. Utuntur praterià modo personali seu futuro conditionato loco 0249 (#msMGChau-0249)msMGChau-0249.jpgx+- imperativi, conjugant que per omnes numeros et personas ut âɩeθet, que je pile, âchieθet, piles donc. âhaθet. Imperativorum nullus est usus in propositionibus negativis, sed eorum loco utuntur particulis negativus ennon, vel ennonchien, vel te ȣastaθo et respondentibus particulæ negativæ ne 0250 (#msMGChau-0250)msMGChau-0250.jpgx+- et regentibus post se futurum ut Ennonsken echiaraskȣa, de grâces ne pars pas te ȣastaθo echiaraskȣa, je ne veux pas que tu partes.

De optativo.

Optativi tempora diversa non sunt à temporibus indicativi nisi per præfixam particulam te 0251 (#msMGChau-0251)msMGChau-0251.jpgx+- et post positam particulam voti expressivam sen, asen, sken vel asken. v.g. te eθeθasen, que ne pilai-je? je voudrais bien piler. adeo que hæc propositio affirmativa est reipsà, sed negativa est cum dicitur, je voudrois ne pas piler. et tuǹc sic dicendum est in negativâ propositione ut tasen 0252 (#msMGChau-0252)msMGChau-0252.jpgx+- teɩeθeθa. Tasen teȣarihȣanderaɩinnen, je voudrois n'avoir point peché, ou plût à Dieu que je n'eusse jamais peché.

De subjonctivo.

Subjonctivi tempora non differunt à temporabis indicativi nisi per præfixas notas θe vel deθe significantes si, ut 0253 (#msMGChau-0253)msMGChau-0253.jpgx+- aɩeθet θe ȣannenhaen, je pilerois si j'avois du bled. Quando do solitariè ponitur, significat quand vel lorsque et tuǹc regit futurum ut si j'avois, si je faisois, nec tamen redditur húronicè per imperfectum sed ut plurimùm̀ vel per præsens, vel per aoristum vel per modum 0254 (#msMGChau-0254)msMGChau-0254.jpgx+- personalem. ut nous pecherois, fornicaremur si nous couchions avec des femmes, aiaȣarihȣanderai θe aȣendakȣande̍θa vel taaȣendaʿkȣandeten vel t'aiaȣendakȣandeten.
Propositiones negativæ sequentes, si je ne pilois présentement, tu me tancerois, et tu me tancerois si je 0255 (#msMGChau-0255)msMGChau-0255.jpgx+- ne pilois pas d'ici à quelque temps. sic efferuntur. askâkȣendihaten Ontate ɩeθeθa; posterior sic redditur ontate ɩeθetan͑denn, askakȣendihaten. Perfectum præterito mixtum est ut perfectum indicativi, affixo E initiali et K finali. Cum concurrit particula negativa 0256 (#msMGChau-0256)msMGChau-0256.jpgx+- te cum particula θe significante si, tuǹc illa mutatur in ta vel onta v.g. me protegerois-tu, si je ne portois tes hardes. Askiatannonstat-atichien ta θe ɩaketas vel onta θeɩaketas d'esaton dotaȣan. Onta θe chiaketas &c.
0257 (#msMGChau-0257)msMGChau-0257.jpgx+-

De Infinitivo.

Infinitivus habet tantùm præsens. Participium futuri passivi effertur per modum personalem impersonalis. v.g. ondaie d'aionkeʿtat, res gestanda vel potiùs chose qu'on doit porter. Adverte infinitivum verborum apud Hurones 0258 (#msMGChau-0258)msMGChau-0258.jpgx+- accipi eodum quo apud Gallos modo, le boire, le manger. . Reipsà ad significandum modum indefinitum v.g. il faut manger. . Pro objecto seu pro cibo et potu. . Pro ipso actu v.g. pro ipsâ manducatione. Locutio ista et similes il viendra pour me confesser, ità effertur, il viendra et il 0259 (#msMGChau-0259)msMGChau-0259.jpgx+- confessera, onhȣa eshaon, θo ati eshaɩoronȣas, vel ondê ichien vel ondê ati vel onhȣe eshaon chia eshaɩoronȣas.
Nota futura quæ sunt usui in propositionibus affirmativis non usurpari in negativis sed futura negativa v.g. teȣaɩeθeθi vel teɩeθetan͑de, je ne 0260 (#msMGChau-0260)msMGChau-0260.jpgx+- pilerai pas, licet dicatur eɩeθet, je pilerai. Quod autem attinet ad Eȣaɩeθetik j'aurai pilé, dicitur in negativo, a̍son te ȣaɩeθetikeɩenk. je n'aurois pas encore pilé. Cum occurrit finalis futuri aut modi personalis sine cremento temporali in dicium est imperativi modi v.g. skȣatrendaen͑da, allez prier 0261 (#msMGChau-0261)msMGChau-0261.jpgx+- Dieu, skȣaierik, que je sois gueri. tsisaerik shoerik, tsoɩenk. paradigmatis S quià verbum est paradigmatis S.
Aoristi nullus est usus in propositionibus negativis, sed aoristi loco usui est vel præsens, vel imperfectum vel futurum, quià aoristus habet aliquandò 0262 (#msMGChau-0262)msMGChau-0262.jpgx+- significationem præsentis aliquandò perfecti et imperfecti et aliquandò etiam futuri ut aɩonrikȣesen, je te ferme la bouche, je te fermerai la bouche; at in propositionibus negativis dicitur stante skrikȣeɩindi, vel stante skrikȣeɩindihe, tu ne me fermeras 0263 (#msMGChau-0263)msMGChau-0263.jpgx+- pas la bouche. Aoristus exprimitur sæpè loco imperfecti et præsens loco imperfecti. Jesȣs aȣenɩeharaskȣa, Jésus marchoit sur les eaux. Th'aaȣenk andiske aen, comme il arriveroit si on alloit sur la glace. Aoristus nunquàm ad hibetur junctus negationi v.g. non dicitur. te aɩaketat, 0264 (#msMGChau-0264)msMGChau-0264.jpgx+- je n'ai pas porté. sed te ȣaɩakeʿtati
Nota . In compositione quædam inchoata ab ɩaɩa mutant primum ɩa in on sic dicitur onnhonɩannondi moliri in vitam alicujus, ab onnhe vie, et ɩaɩannondi, moliri. . In verbis motûs deductis à futuris negativis præsens et aoristus 0265 (#msMGChau-0265)msMGChau-0265.jpgx+- desinunt in E, futurum vero et imperativus et modus personalis in a. v.g. ɩatrendaende. aɩatrendaende et hiatrendaenda, satrendaenda; achiatrendaenda, je vais, tu iras, tu vas prier Dieu, il faut ou il faudroit que tu allasses prier Dieu.
Quandò verbum aliquod post a habet immediatè 0266 (#msMGChau-0266)msMGChau-0266.jpgx+- h circà initiūm, signum est esse 2æ conjugationis non 1æ v.g. taɩȣahetsatonhons, pries pour nous h. quod est immediatè post A, initiale verbi, indicat illud esse 2æ. conjugationis. . Particula depuis, sive exprimatur in oratione gallicâ, sive subaudiatur exprimitur ab Huronibus. 0267 (#msMGChau-0267)msMGChau-0267.jpgx+- per particulas localitatis et vel est, et per particulam reduplicationis T. v.g. tetiotondechondi, depuis que la terre est faite tekȣaɩatonnhonti, depuis que j'ai ressuscité Achink atonθa deχen tate tetiaȣentatoɩeʿtinnen, c'est aujourd'hui le 0268 (#msMGChau-0268)msMGChau-0268.jpgx+- 3e jour que le Dimanche est passé. Tendi athentaȣati ta̍nnont, achink aton θa onsa hatonnhont, il a passé deux jours ainsi gîtant. et le troisieme il est ressuscité. Dici etiam potest Achink aθentaȣate θon̈aio onsaha tonnhont; depuis 0269 (#msMGChau-0269)msMGChau-0269.jpgx+- cela il y a neuf mois. Entron ontaɩaataton.
. Plurima substantiva relativa efferuntur per reciprocum infinitivi modi v.g. l'amour; atatennonhȣendi, l'honneur, atatechiendaen. Le Baptême, atatendekȣaesti. La confirmation. atatendiɩonranditi. 0270 (#msMGChau-0270)msMGChau-0270.jpgx+- La confession, onsaȣatatronȣandi, l'extrême onction kȣatatiatorennhon, l'ordre, atatondiɩonr͑achondi (scilicet d'onna ontrihonten ɩahachent d'ohachatoɩeʿti.) Le mariage. atatendiatandi la communion atataχaristianonχȣi. In determinata 0271 (#msMGChau-0271)msMGChau-0271.jpgx+- persona cum relatione exprimitur semper per reciprocum ut st'ontatierha d'aɩorihȣanderaskon, ce qu'on fait aux percheurs.
Vox ȣten juncta substantivo significat modum vel qualitatem vel materiam ex quâ, ut taot ichiatȣten? 0272 (#msMGChau-0272)msMGChau-0272.jpgx+- Comment es-tu fait? Teonnianni ti chiatȣten vel chieȣendȣten, je n'approuve ta façon de faire ou de dire Taotenti aɩarihȣten desarihȣaȣan. Comment es fait ton livre? oȣhista aɩasetȣten, bouteille de metail.
. Hurones exprimunt 0273 (#msMGChau-0273)msMGChau-0273.jpgx+- suum conceptum cum verbis vouloir, prier, v.g. je vous prie de prier pour moi ɩȣendiθa ondê d'iɩerhe ahonɩatrendaenhas Dieu m'a fait pour l'honorer. Ondê haȣori de Dio st'ahaɩiatichien vel dehaɩiatichiaɩi, ahaɩechiendaen.
0274 (#msMGChau-0274)msMGChau-0274.jpgx+-
6º. Nomen est masculini generis quandò incipit per h. t. θ. &c. ut Tichion Etoile. θentenhaȣiθa, l'étoile du matin : quandò verò incipit per A. E. i. O vel g. est fæmini generis ut iɩar soleil. Endiskara, pirouete, onnhetien, femme. ɩandicha astre
0275 (#msMGChau-0275)msMGChau-0275.jpgx+-
Quæ exprimuntur aut potïùs personas indeterminatas determinantur tantum per adjunctas particulas v.g. j'ai vu un cheval, j'ai vu des cheveaux aɩeɩenaɩo chiatens, aɩeɩen onda toronton d'aɩochiatens.
. Quandò persona determinata 0276 (#msMGChau-0276)msMGChau-0276.jpgx+- jungenda est determinatis habenda est ratio numeri dualis aut pluralis earum. v.g. elle a rencontré Pierre aθiatrahan, elle a rencontré Pierre et Jean, aθontraha. At quandò persona quæ est veluti cæsus verbi est indeterminata, habetur tantùm 0277 (#msMGChau-0277)msMGChau-0277.jpgx+- ratio personæ quæ locum tenet nominativi v.g. aɩondiaɩi istaskȣa, est-ce avec une personne mariée que tu as peché, ou que tu as couché? Onn'akȣatraha nonȣe. Elle a rencontré du monde. Hac regula est tantùm pro absolutis non pro relativis Adverte ex hac phrasi usum particula A 0278 (#msMGChau-0278)msMGChau-0278.jpgx+- præfixa vocibus ad significandum aliquam qualitatem, taot aɩaatȣten d'oki, de quelle nature est un esprit? Stan θo te ɩaatȣten ti kȣaatȣten, ils ne sont pas comme nous. Post negationem te post ti et alias hujus modi particulas A illud initiale tollitur. Cum hæc gallica 0279 (#msMGChau-0279)msMGChau-0279.jpgx+- locutio et similes, ils ne disent plus, importent reiterationem actuum exprimuntur per notam replicationis cum negatione, stante shontonk. Sæpè in verbis desinentibus in Ti vel Sti omittunt I finale. v.g. pro kȣendi annhasti, dicunt kȣendi annhast. ce qui entour le doig, anneau 0280 (#msMGChau-0280)msMGChau-0280.jpgx+- ab ɩandia doigt et annhasti vel kannhasti, ceindre.
. et conjugatio habent multa similia, ut et et . Nota quòd verba 3æ conjugationis in Enn vel end inchoata differunt à modo inflectendi ɩehiaras in quod pluralis paradigmatis chi et singularis paradigmatis S. 0281 (#msMGChau-0281)msMGChau-0281.jpgx+- sumunt hon loco initialis infinitivi. v.g. hondiɩonr͑aenk, ils déterminent ab endiɩonr̊aen déterminer et hondiɩonr͑aen, il a determiné non hennendiɩonr͑aen, nec haȣendiɩonr͑aen. Hujus modi verba in Enn vel End habent aliquandò hiendiɩonraenk, en duali paradigmatis ch. pro 0282 (#msMGChau-0282)msMGChau-0282.jpgx+- honendiɩonraenk. sic honnonθa, ils pressent ab Ennonti presser.
De 2â conjugatione. In paradigmato chi infinitivi vocalis A mutatur in E quidem in 1â et 2â singulari, at in omnibus personis dualibus et in tertiis pluralibus mutatur in i; remanet verò in tertiis 0283 (#msMGChau-0283)msMGChau-0283.jpgx+- singularibus in 1â et 2â plurali; hoc patet in paradigmate Gaθeti
De 4â conjugatione. In paradigmate chi vocalis E infinitivi mutatur in I in 1â et 2â singulari, in omnibus dualibus et in tertiis pluralibus; remanet autem in tertiis singularibus et in 1â ae 2â plurali; at 0284 (#msMGChau-0284)msMGChau-0284.jpgx+- in paradigmate S, remanet E in 2â singulari, in 1â ae 2â plurali. Mutatur in I. in 1â et 2â duali et tertiis dualibus et pluralibus. Nota quod verba quædam istius conjugationis in 3â singulari paradigmatis S. habent haȣen loco initialis infinitivi, non vero ho, ut haȣenheon, il est mort. chihaȣentakȣi 0285 (#msMGChau-0285)msMGChau-0285.jpgx+- Il l'a fait exprès. In duali verborum ejus dem conjugationis sæpè præfigitur te affirmativum. v.g. te anditron, moi et lui sommes ici Tetitron, testitron, ten͑ditron, tenditron. Te andiheons, moi et lui sommes malades, tetiheons, testiheons, ten͑diheons, tendiheons.
0286 (#msMGChau-0286)msMGChau-0286.jpgx+-
De 5â conjugatione. Verba istius conjugationis non inchoata ab on, habent in 1â duali paradigmatis ch and non ann, in tertiâ plurali paradigmatis ch hend non Enn et in 3â plurali paradigmatis S. hond non onn ut andor͑iθa 0287 (#msMGChau-0287)msMGChau-0287.jpgx+- Nous assaisonnons nous deux. Hendor͑iθa, hondor͑iθa.

De verbis paradigmatis S.

Sequuntur aliquam ex conjugationibus simplicibus. Satis autem est nosce quomodò conjugetur perfectum cujus libet conjugationis paradigmatis chi.
Ut sciatur quomodò verbum 0288 (#msMGChau-0288)msMGChau-0288.jpgx+- paradigmatis S. tati conjugationi repondens inflectatur exempla vide in conjugationibus simplicibus. Verba paradigmatis S. in aoristis habent 2æ personæ singularis crementum per E ut in paradigmate chi in duali et plurali.

De verbis Anomalis

In 1â conjugatione verbum 0289 (#msMGChau-0289)msMGChau-0289.jpgx+- A est anomalum qui à retento A suæ 1æ conjugationis inflectitur perindè acsi esset tertiæ conjugationis v.g. indicativi præsens θo iɩa, je suis grand comme. θo ichia, θo ir͑a, θo iȣa. Dualis Chiate anda, moi et lui nous sommes de même âge, ou de 0290 (#msMGChau-0290)msMGChau-0290.jpgx+- même qualité et grandeur. Chiateta, moi et toi &. Chiatesta, chiaten͑da, chiatenda. Plurale. Ea, ȣas, Ekȣas, eskȣas, Ehendas, Eȣendas. Elles sont égales Imperfectum Iɩak: perfecto et plùs quàm perfecto caret. Supplentur per imperfectum. Aoristus 1us θo 0291 (#msMGChau-0291)msMGChau-0291.jpgx+- onn'a ɩaha, je vais bientôt être grand comme cela.. Achiaha, ar͑aha, aȣaha. Aoristus 2us Aɩaska, achiaska, ar͑aska, aȣaska, futurum Eɩaha, echiaha, er͑aha, eȣaha. Negativum stante ȣaɩentoʿche, sentoʿche, haȣentoʿche aȣentoche à verbo entondi crescere, je ne croîtrai point. Modi 0292 (#msMGChau-0292)msMGChau-0292.jpgx+- personalis præsens âɩaha Perfectum θo aɩaskȣa je serois grand comme cela. Achiaskȣa. Imperativo caret. Optativi præsens θo sen teɩa, que ne suis-je grand comme cela? θo sen te chia & Dualis. θo sentate anda, θo sentateta vel 0293 (#msMGChau-0293)msMGChau-0293.jpgx+- chiasentate anda. Plurale. θo sente aȣas &c. Imperfectum θo senteɩak, chiak Dualis. θo sentate andak. In 2â conjugatione anomala sunt . Inchoata à duplici vocali quarum non est I; nam mutant suum A initiale in I. pro primâ et 2â personâ 0294 (#msMGChau-0294)msMGChau-0294.jpgx+- singulari, in reliquis personis sequuntur ɩaθeti ɩAon v.g. arriver habet ɩionk, chionk, haonk, ɩaonk, j'arrive &c.
. Inchoata a ɩand vel ann brevibus, ut andaθaron, annonten, quæ habent in 1â singulari ndatare, innontenk 0295 (#msMGChau-0295)msMGChau-0295.jpgx+- sine notâ personali g et in 2â singulari stortare, istontenk. in reliquis personis sequuntur ɩaθeti, præterquàm quod in 1â. singulari perfecti et plùs quàm perfecti ubi habent andaθaron, annonten. . Inchoata a ɩar quæ pro primâ singulari mutant A 0296 (#msMGChau-0296)msMGChau-0296.jpgx+- initiale infinitivi in gr et pro 2â in chr vel ch tantùm ut ɩaraȣen, seligere, raȣas, seligo, chraȣas vel chaȣas, seligis, haraȣas seligit; in perfectis verò et plùs quàm perfectis habent in 1â. Singulari aɩr. v.g. aɩraȣan, aɩraȣannen, in quibus y diminutum 0297 (#msMGChau-0297)msMGChau-0297.jpgx+- non est sensibile.
. Verba paradigmatis S. inchoata vel à duplici vocali ɩaa̍tandoɩaron, faire une perte vel aɩand ut ɩander͑aȣan, admirer vel a ɩann ut annonhȣandi être malade, vel aɩar ut ɩarandi échoir quelque chose à quelqu'un. 0298 (#msMGChau-0298)msMGChau-0298.jpgx+- differunt a ɩaθeti in solâ 1â personâ singulari ubi habent aɩiatandoɩares, anderaȣach Annonhȣach, ɩaras in reliquis personis inflectuntur ut alia verba paradigmatis S. Katandi, se tenir debout en duali inflectitur perindè ac si esset 1æ 0299 (#msMGChau-0299)msMGChau-0299.jpgx+- conjugationis, in plurali et in impersonali inflectitur ut verba tertiæ conjugationis retentâ litterâ A figurativa suæ conjugationis ut teɩet, sto, te chiet, stas, te hat, te ɩat. Dualis te aɩat, te tiat, tetsat, te hiat, te ɩiat. Plurale 0300 (#msMGChau-0300)msMGChau-0300.jpgx+- Te aȣat, tekȣat, teskȣat, tehendat, teȣendat. Imperfectum teɩetak vel teɩetaskȣa. j'étois debout, chietaskȣa. Perfectum teȣaɩetandi, tesatandi, tehotandi, teotandi. Te onɩiatandi, tetsatandi, te hontatandi. 0301 (#msMGChau-0301)msMGChau-0301.jpgx+- Aoristus aketaha, futurum teɩetaha : negativum teɩetache. Imperativus Ti setahasta titsataha, state, titiataha, nos ambo. Tikȣataha. Nos plures. Optativus. Tateɩet. Asen vel χasenta teɩet, tatechietasen vel χa 0302 (#msMGChau-0302)msMGChau-0302.jpgx+- sentatechiet. Nota ad huc illa duo verba ɩario, tuer, frapper, relativum et ɩaro bûcher, faire du bois, præsens singularis rioch, je la tue, chrioch, haioch. pro harioch. Dualis aɩioch, tioch, tsioch, hirioch. Plurale aɩȣaioch kȣaioch. Skȣaioch, hatioch.
0303 (#msMGChau-0303)msMGChau-0303.jpgx+-
Præsens singularis. Raoch, je bûche, chraoch, haroch, ɩaroch. Dualis aɩiroch. tsiroch, hiroch. ɩiroch. Plurale aɩȣaroch. Kȣaroch. Skȣaroch. hatiroch. atiroch.
In 3â conjugatione 0304 (#msMGChau-0304)msMGChau-0304.jpgx+- Ennon aller ou venir, vide illud verbum per tempora inflexum in 3â conjugatione simplicium.
In 4â conjugatione ɩen dire, præsens iɩi dico, ichi, ihen, iɩen, non est in usu sed ejus loco utimur verbo iɩatonk, 1æ conjugationis, je dis 0305 (#msMGChau-0305)msMGChau-0305.jpgx+- ichiatonk, ihatonk, iȣatonk &c. ut ɩaketas Imperfectum non est in usu sed substituitur Iɩatonhonk je disois, ichiatonhonk Perfectum Iȣaɩen, j'ai dit, isen, ihaȣen, iaȣen. Dualis Ionnien, isten, ihonnen, Ionnen. Plurale ionȣen, iskȣen 0306 (#msMGChau-0306)msMGChau-0306.jpgx+- ihonnen, ionnen. Aoristus aɩihon, je viens de dire, achihon, ahenhaon, aɩenhaon. Dualis aandihon, etihon, estihon, an͑dihon, andihon. Plurale aaȣenhaon, ekȣenhaon, eskȣenhaon, ahendihon, aȣendihon, aaɩenhaon. On dit. Futurum 0307 (#msMGChau-0307)msMGChau-0307.jpgx+- eɩihon. Echihon ehenhaon, Eɩenhaon. Dualis Eandihon, Etihon, Estihon, En͑dihon, endihon. Plurale eaȣenhaon, ekȣenhaon, Eskȣenhaon, ehendihon, eȣendihon. Imperativus. tsihon, dis, stihon, dites. Modi 0308 (#msMGChau-0308)msMGChau-0308.jpgx+- personalis præsens âɩihon je dirois, âchihon. âhenhaon, âɩenhaon. Dualis aiandihon, aetihon, aestihon, ân͑dihon, ândihon. Plurale aiaɩȣenhaon, aekȣenhaon, aeskȣenhaon, ahendihon, aȣendihon. Perfectum aonɩenk, j'aurois 0309 (#msMGChau-0309)msMGChau-0309.jpgx+- dit, aesenk, ahaȣenk, aiaȣenk. Dualis aionnenk, aestenk, ahonnenk aionnenk. Plurale aionȣenk, aeskȣenk &c. Plùs quàm perfectum aonɩennen, j'eusse dit. Optativus caret præsenti cujus loco dicitur, teɩatonk âsen, que ne dis-je? Te 0310 (#msMGChau-0310)msMGChau-0310.jpgx+- chiatonk âsen? Perfectum te ȣaɩensen, que n'ai-je dit? Te sensen, que n'as-tu dit? Te haȣen sen &c. Plùs quàm perfectum teȣaɩennen sen, te sennen sen, te haȣannen sen, plût à Dieu que je n'eusse dit? In 5â conjugatione, ou être ensemble 0311 (#msMGChau-0311)msMGChau-0311.jpgx+- dicitur de pluribus. Quand on est seul ou se sert du verbe aɩonhȣa paradigmatis S. Je suis seul ou c'est moi seul. Sonhȣa, haonhȣa, aonhȣa Dualis. Onnonhȣa. Nous deux seuls. Stonhȣa, honnonhȣa, Onnonhȣa. Plurale onɩionhȣa 0312 (#msMGChau-0312)msMGChau-0312.jpgx+- tsonhȣa, honnhȣa, onnonhȣa. Nous trois seuls, ou c'est nous trois seuls. Quandò sermo est de duobus sic dicitur, te andi, nous sommes deux. Teti, testi, ten͑di, tendi ab singulari Je moi en Iroquois. Dicitur autem aɩiȣeɩi, moi et 0313 (#msMGChau-0313)msMGChau-0313.jpgx+- lui sommes ensemble tiȣeɩi. Tsiȣei hiȣei, ɩiȣei. Imperfectum te andinnen, te tinnen, futurum te andik, tetik, testik, tendik. Modus personalis t'aiandik, nous serions ensemble lui et moi. taetik, taestik, tan͑dik, tandik. Quando sunt plus quàm 0314 (#msMGChau-0314)msMGChau-0314.jpgx+- duo dicitur v.g. achink iaɩion, nous sommes trois. iaɩionn. Nous sommes avec Pierre. sic inflectitur. Attere iaɩion, nous sommes huit. Attere ition, nous et vous sommes huit. Attere itson, attere ihennon, attere iȣennon &c. 0315 (#msMGChau-0315)msMGChau-0315.jpgx+- Imperfectum. Attere iaɩionnen. futurum Eaɩionk.

De verbis carentibus cremento.

Quædam verba carentia incrementis temporalibus tam̀ initialibus quam̀ finalibus, distinguunt sua tempora post ponendo Iɩen, iɩenn͑en, ɩehen 0316 (#msMGChau-0316)msMGChau-0316.jpgx+- vel iȣatonk, hujus modi sunt ɩaȣan, ɩaȣendio quæ inflectuntur modo sequenti præsens affirmativum. Endiɩe, ȣendio iɩen, je suis le maître. Isa chieȣendioiɩen. Præsens negativum Endiɩeȣendio t'eɩen, non sum Dominus. Isa 0317 (#msMGChau-0317)msMGChau-0317.jpgx+- chieȣendio t'eɩen. Nota iɩen sæpè in affirmativo omiitti, in negativo nuǹquàm. Imperfectum ɩeȣendioɩehen. chieȣendioɩehen, Et perfectum et plùs quàm perfectum negativa. Stan nendiɩeȣendio teɩenn͑en. Stan desa chieȣendio te ennen. Aoristus Onne 0318 (#msMGChau-0318)msMGChau-0318.jpgx+- ichien ɩeȣendio iɩen. Endi vel endiɩeȣendio onn'aȣaton. Me voilà devenu le maître. Futurum affirmativum Endiɩeȣendio eȣaton, isachieȣendio eȣaton vel eɩenk, je deviendrai le maître. Futurum negativum stan nendi ɩeȣendio t'eȣaton͑de, stan 0319 (#msMGChau-0319)msMGChau-0319.jpgx+- desa chieȣendio t'eȣaton͑de. Stan nendi haȣendio t'eȣaton͑de. Imperativus sasken chieȣendio aȣaton, deviens en le maître. Modus personalis affirmativus Endi ɩeȣendio aɩenk, j'en serais le maître. Perfectum et plùs quàm perfectum Endi ɩeȣendio aɩennon. 0320 (#msMGChau-0320)msMGChau-0320.jpgx+- vel endi ɩeȣendio aiotonʿnen, j'en aurois été le maître. Imperfectum, perfectum et plùs quàm perfectum negativa. Stan nendi ɩeȣendio t'eȣatontend, je n'en serois pas ou je n'en aurois pas été le maître. Optativi præsens Endisen ɩeȣendio teɩen Sasen ɩeȣendio teɩen utinam 0321 (#msMGChau-0321)msMGChau-0321.jpgx+- Dominus essem. Imperfectum, perfectum et plùs quàm perfectum Endi sen ɩeȣendio teɩenn͑on. vel endi sen ɩeȣendio te otonʿnen. Ah que n'en etois-je le maître. Optativus negativus t'asen nendi ɩeȣendio t'eɩen, utinam non essem Dominus. Subjonctivi præsens et 0322 (#msMGChau-0322)msMGChau-0322.jpgx+- imperfectum. Endi ɩeȣendio teɩen , si sim, si essem Dominus. Perfectum et plùs quàm perfectum Endi ndeɩeȣendio t'eɩennen, si fuissem Dominus. Futurum præterito mixtum De Endi ɩeȣendio eɩenk, vel eotonk, dum Dominus fuero.

De verbis impersonalibus

A verbis paradigmatis 0323 (#msMGChau-0323)msMGChau-0323.jpgx+- S. formantur impersonalia à 3â. personâ fæminâ singulari prafigendo ipsi ag v.g. aɩonraskȣan, on est parti, aɩoteiensti, on a appris, aɩoθar͑ati, on a bien fait. aɩokerons, on a peur aɩoatannonȣandi, on a fait une bonne rencontre aɩaȣeiachens, on est en 0324 (#msMGChau-0324)msMGChau-0324.jpgx+- colere. aɩaȣenheon, on est mort. aɩaorite, on a assaisonné le pot.
Averbis paradigmatis ch 1æ conjugationis et 3æ incipientibus ab end aut enn fiunt impersonalia à 3â personâ fæminâ plurali sublato g. v.g. onteiensta, on apprend. Oraskȣach, on part, onθar͑ata, on 0325 (#msMGChau-0325)msMGChau-0325.jpgx+- fait bien. Ondiɩonr͑aenton, on pense. Onnonches on va entraite.
A. verbis paradigmatis ch. 2æ conjugationis formantur impersonalia à 1â personâ singulari formatâ regulariter in quâ a infinitivi mutatum est in E. Sublato g. ut eθeθa on pile 0326 (#msMGChau-0326)msMGChau-0326.jpgx+- Ehiatonk. On écrit, ondatare, on visite. Enteri on connoît. Erihȣanderach, on peche. Plurima verba 4æ conjugationis imitantur verba 2æ, retento E figurativâ infinitivi ut ietron, on y est deɩentron. Eθiach, on porte, on passe par terre le canot où il y a 0327 (#msMGChau-0327)msMGChau-0327.jpgx+- une chûte d'eau, deɩenθïaɩi. Eθoȣas, on change de demeure, deɩentoȣan etara, on est gîtant, de ɩentara. Eten͑θa, on fait tomber le poil, deɩEnten͑ti. Eȣharonniak, on fait du drap. De Enȣharondi. Er͑etsonniak on fait des nasses de ɩenr͑etsondi. En͑nonniak 0328 (#msMGChau-0328)msMGChau-0328.jpgx+- on fait des robes de peaux de ɩen͑nondi.
In verbis paradigmatis ch tertiæ et 4æ. consimiliter et 5æ fiunt impersonalia à primâ personâ singulari ipsi præfigendo a ut aɩehiaras, on se souvient. aiheons, on est malade. aɩonta, on assaisonne le pot. In 4â non 0329 (#msMGChau-0329)msMGChau-0329.jpgx+- pronunciatur g.
Omnia omninò impersonlia habent eadem prorsùs tempora quæ reperiuntur in personalibus à quibus derivantur, sic ab araskȣan partir, fit onraskȣach, et quæ singula sequuntur personale à quo formantur tàm quoad finalem quàm 0330 (#msMGChau-0330)msMGChau-0330.jpgx+- quoad paradigma, nompè si sunt in præsenti sequuntur paradigma et terminationem personalis in præsenti, et quæ sunt præteriti temporis, præteritum sequuntur personalis verbi.

De formatione verborum relativorum.

Relativorum alia sunt per se relativa, alia fiunt 0331 (#msMGChau-0331)msMGChau-0331.jpgx+- relativa per additionem aliquarum sillabarum vel litterarum; formantur autem sic. Ex absolutis verbis relativa fieri possunt additione particularum qualitatis ti, sti, kȣi, ut ab Eteȣan s'enfuir, ateȣati, faire fuir quelqu'un. atehendi être honteux, atehati 0332 (#msMGChau-0332)msMGChau-0332.jpgx+- hontoyer quelqu'un, ɩaatachendi être laid, ɩaatachati, rendre laid quelqu'un. Finita ab hujus modi particulis possunt fieri relativa mutando I finale in andi pro præterito et in En pro futuro affirmativo ut à verbo ɩaθeti, ɩaθetandi, futurum eɩeθeten. 0333 (#msMGChau-0333)msMGChau-0333.jpgx+- arihȣioʿsti, croire arihȣiostandi, croire quelque chose de quelqu'un sive in bonam sive in malam partem. ɩArakȣi, mettre dans un plat. v.g. arakȣandi, mettre dans un plat quelque chose à manger pour quelqu'un. Verba in a ut fiant relativa addunt pro præterito ndi et pro futuro affirmativo 0334 (#msMGChau-0334)msMGChau-0334.jpgx+- has ut ɩar͑a, mettre dessus, ɩar͑andi, Eɩer͑ahas. ɩAnnontra, mettre bout à bout. ɩAnnhontrandi, eɩennhontrahas. Verba in ȣan addunt di pro infinitivo et pro futuro affirmativo mutant n in S. ut ɩar͑aȣan oter de dessus, ɩar͑aȣandi, Eɩeraȣas. Verba in ȣi, hȣï 0335 (#msMGChau-0335)msMGChau-0335.jpgx+- et gi fiunt relativa addendo pro infinitivo ndi et pro futuro affirmativo mutando unam syllabam in sen, ut ater͑akaȣi, marquer, ater̊akaȣindi. Eɩaterakasen. Ontrahȣi, mettre dedans, Ontrahȣindi, eɩontrasen. Excipe Endeohȣindi, infecter. futurum Eɩendeohas. ɩarihȣanderaɩi, 0336 (#msMGChau-0336)msMGChau-0336.jpgx+- pecher, arihȣanderaɩindi. Erihȣanderasen. Adde his verba in Ti, quod Ti mutatur pro præsenti in S, ut ɩandaȣati, fouïr, unde ɩandaȣatindi, Endaȣasen. Sic ɩaeriti, achever, ɩaeritindi, Eɩierisen. Kȣatonti être plusieurs à faire une même chose. Kȣatontindi. Aθon̈atonsen 0337 (#msMGChau-0337)msMGChau-0337.jpgx+- plusieurs se mettent ensemble pour lui nuire ou pour l'aider; item onri laisser et composita, ɩasenri, laisser son plat, ɩasenrindiɩeɩesensen.
Verba absoluta in kȣi addunt pro infinitivo ndi et pro futuro affirmativo mutant I finale in as ut ɩastaenχȣi 0338 (#msMGChau-0338)msMGChau-0338.jpgx+- faire présent, ɩastaenχȣindi, futurum eɩestaenχȣas.
Verba in on fiunt relativa addendo di pro infinitivo et pro futuro affirmativo ons, ɩahiaton, écrire, ɩahiatondi, futurum Eɩehiatonhons Excipe atendoton quod in futuro habet Eɩatendoten, 0339 (#msMGChau-0339)msMGChau-0339.jpgx+- licet in infinitivo habeat, atendotondi.
Ondi et ori cum compositis quandò fiunt relativa mutant illud ondi pro infinitivo in onniani et ori in oranni et pro futuro affirmativo in eonnien et eoien. His adjice ɩaeren faire. Relativum ɩaerandi, futurum 0340 (#msMGChau-0340)msMGChau-0340.jpgx+- Eɩieren. Atonnhien, nier, atonnhiandi. futurum eɩatonnhien. Atroɩen faire l'amour. atroɩandi. Eɩatroɩas. ɩAtaien, petuner, ɩataianni, Eɩataiɩas ɩAndaɩen semer, ɩandaɩandi. futurum endaɩas. At ɩar͑onɩen écouter, habet ɩar͑onɩasennik, futurum eɩaronɩas.
0341 (#msMGChau-0341)msMGChau-0341.jpgx+-
Verba in Ent addunt pro infinitivo relativo andi pro futuro has loco ultima littera t ut ɩahachent, tenir conseil. ahachentandi. Eɩachenhas. Atrendaent, prier Dieu. Atrendaentandi futurum Eɩatrendaenhas. Atient, s'asseoir, atientandi. futurum 0342 (#msMGChau-0342)msMGChau-0342.jpgx+- Eɩatienhas. His adde ɩaen mettre et composita ɩaentandi. futurum eɩienhas. ɩArihientandi, s'en rapporter à quelqu'un futurum Eɩrihienhas. Endiɩonr͑aen, delibérer, Endiɩonr͑aentandi. futurum Eɩendiɩonraenhas.
Cætera verba in T. fiunt relativa addendo pro 0343 (#msMGChau-0343)msMGChau-0343.jpgx+- infinitivo andi et pro futuro has ut ateiachiȣt, être en peine, ateiachiȣtandi. futurum Eɩateiachiȣthas vel potùs Eɩateiachiȣθas. ɩAndandet, répliquer, redoubler. ɩAn͑dandeʿtandi, futurum Eɩendandeθas. Atsat montrer. aʿtsatandi, eɩatsaθas. ɩaaʿkont, pendre 0344 (#msMGChau-0344)msMGChau-0344.jpgx+- à quelque chose. ɩaaʿkontandi, Eɩiaʿkonθas.
Reliqua verba en absolutis et primitivis fiunt relativa addendo enni terminationi præsentis et rejiciendo illud enni pro futuro ut atrios, elle se bat, atriosenni, futurum Eɩatrios, je me battrai pour elle. ɩaaɩens, elle sort 0345 (#msMGChau-0345)msMGChau-0345.jpgx+- ɩaaɩensenni, futurum Eɩiaɩens. Oʿker͑ons, elle traine pour elle, oʿker͑onsenni, eoʿker͑ons. Eodem modo fiunt relativa ɩatsihen̈iek, elle brûle, ɩatsihen̈iesennik futurum eɩetsihen̈ies. negativum sen̈ihe. Oharek, elle lave, ɩaɩaȣek, elle rame.
Quædam verba ut fiant relativa non solùm addunt 0346 (#msMGChau-0346)msMGChau-0346.jpgx+- Enni præsenti, sed et mutant finalem syllabam illius in en vel on in a, ut atehons, elle est honteuse, atehasenni, futurum Eɩatehas. Aȣeiachens elle est en colere 3æ conjugationis aȣeiachiasenni. ɩEnheons, elle est malade Enheasenni ɩAnnhaʿtȣskaron, elle ébranche des arbres. ɩannhatȣskrasenni per 0347 (#msMGChau-0347)msMGChau-0347.jpgx+- contractionem pro ɩannhatȣskarasenni. sic onharons, elle sarcle. Onrasenni. ɩAenchon écorcher. ɩaenchasenni. Adverte omnia prædicta verba inter se convenire quoad infinitivum, præsens, imperfectum perfectum, plùs quàm perfectum, modum personalem negativum et futurum 0348 (#msMGChau-0348)msMGChau-0348.jpgx+- negativum, sic que inflectuntur. præsens ndik vel nnik. imperfectum ndihik vel nnihik. Perfectum ndi vel nni, plùs quàm perfectum ndinʿnen vel nninʿnen. futurum negativum ndihe vel nnihe. Futurum continuationis ndihi vel nnihi, futurum negativum remotum 0349 (#msMGChau-0349)msMGChau-0349.jpgx+- ndiheɩehenk vel nnihiɩehenk. Modus personalis negativus ndihenn vel nnihenn, item aoristus improprius v.g. askaθar͑atandiska, tu m'as pensé obliger.
Dupliciter utimur verbis relativis sub diverso sensu v.g. haɩeθeθa, il pile ou il marche sur moi, et haɩeθetandik, il pile 0350 (#msMGChau-0350)msMGChau-0350.jpgx+- pour moi quelque chose sic haɩienchons, il m'écorche. haɩienchasennik, il écorche pour moi. haɩokaȣi, il m'a barbouillé. haɩokaȣandi, il m'a barbouillé quelque chose. Regula prædicta de formatione relativorum non tantùm conveniunt verbis derivatis et simplicibus sed etiam 0351 (#msMGChau-0351)msMGChau-0351.jpgx+- passivis, reciprocis et deponentibus ut aʿtaseʿti, être caché. aʿtasetandi, être caché à quelqu'un haɩaʿtaseʿtandik, il se cache à moi, et ataʿtaseʿtandi, se cacher les uns aux autres. Atiataʿtonti s'égarer, évader, atiataʿtontandi, s'échapper à quelqu'un haɩatiataʿtontandi 0352 (#msMGChau-0352)msMGChau-0352.jpgx+- il m'est échappé.
Juxtà easdem regulas formantur quædam verba neutro acquisitiva ab alius neutris absolutis. v.g. ab oiahens, cela bouillet, oiahasennik, le pot bouillet pour elle. Ori cela est cuit, orisenni cela est cuit pour elle. ɩaɩaonk, cela est vieux ɩaɩaonsennik. Cela 0353 (#msMGChau-0353)msMGChau-0353.jpgx+- devient vieux à elle. Ita etiam formantur quædam neutro passiva v.g. ab otendor͑onχȣi, cela est difficile, otondor͑onχȣandik cela lui est impossible sic otrihȣac͑hati, l'affaire est gatée, otrihȣaʿchatandi, l'affaire est gatée pour elle. otahahaȣeɩindi, 0354 (#msMGChau-0354)msMGChau-0354.jpgx+- le chemin est bouché pour elle. Cum plures occurrunt relativa eidem affixa verbo, v.g. pries le pour moi, repetunt verbum relativum bis vel dicunt v.g. Parles lui et pries pour moi hesatatia taɩehetsaronhons, ɩahaɩitenr. Entreparlez-vous ou vas exhorter N. dis lui 0355 (#msMGChau-0355)msMGChau-0355.jpgx+- ais pitié de mon frere en parlant de moi ou en me nommant.

De verbis frequentativis, multiplicativis et augmentativis.

Augmentativa fiunt a præsenti addito skonȣan vel kon tantùm si jam desinat in S. vel ch ut hotatiaskon, un 0356 (#msMGChau-0356)msMGChau-0356.jpgx+- grand parleur ab atatiak il parle. aȣenskon, il ne fait que dire cela. ab ihen il dit. horihȣanderaskon ab horihȣach, grand pecheur. Nota : hæc augmentativa sunt semper paradigamtis S. hotendotonskon, grand raconteur. Imperfectum et plùs quàm perfectum. Onnen hotroɩaskon, 0357 (#msMGChau-0357)msMGChau-0357.jpgx+- grand impudique ab atroɩen faire l'amour. præsens ora χ mutato in g.
Multiplicativa ea sunt quæ circà multiplex objectum sunt : formantur à futuro negativo, mutando E in on et sequuntur paradigma verbi primitivi, ut aȣentenhaon harihȣanderaχonk ab te harihȣanderaχe : 0358 (#msMGChau-0358)msMGChau-0358.jpgx+- habet in praterito on in aoristo, futuro et imperfecto onhonk et in plùs quàm perfecto onk in futuro negativo onde; his additur nion aussi ut harihȣanderaχonnionk, tempora formant ut præcedens : ab hac regulâ excipe, ateskȣet, vieillir, futurum tan͑de, multiplicativum 0359 (#msMGChau-0359)msMGChau-0359.jpgx+- tanʿnion pro tan͑non. Multiplicativa alia sunt deducta à verbis in T. desinentibus, multiplicant que objectum et formantur à præsenti infinitivi addito aion, sequuntur etiam paradigma sui verbi, sic ab atit s'embarquer fit atitaion s'embarquer plusieurs et ab akȣarit embarquer 0360 (#msMGChau-0360)msMGChau-0360.jpgx+- quelque chose. Akȣaritaion, embarquer plusieurs choses inanimées et ab ɩaatit, embárquer chose animée, aatitaion, embarquer plusieurs choses vivantes. Per jocum dicerem v.g. aatitaionnion. Hinc etiam multiplicantur composita nomina ab ȣt sed addito tantùm 0361 (#msMGChau-0361)msMGChau-0361.jpgx+- on v.g. onnontȣt, il y a une montagne, onnontȣton, il y a plusieurs montagnes. Super addi potest onnontȣtonnion, il y a des montagnes sans nombre, et hæc derivata ab ȣt substantiva, habent præsens in on. Composita a ɩaen avoir ou y avoir (y avoir est paradigmatis 0362 (#msMGChau-0362)msMGChau-0362.jpgx+- ch ut ïɩaen, il y en a) habent ton pro multiplicativo, avoir est paradigmatis S. ut isaen tu as. on͑deʿchonton pro ondeʿchaenton ut ondechon pro ondechaon. Ab ɩontare il y a un lac fit ɩontaronkȣannion, il y a plusieurs lacs. Iȣache, il y a de l'eau, achonkȣannion, 0363 (#msMGChau-0363)msMGChau-0363.jpgx+- il y a quantité d'eaux sic etiam ab atendotonk elle dit fit atendotonkȣannionk per K in præsenti. Ab ɩar vel ɩara fit ondar il y a une espace et ab hoc fit multiplicativum ondar͑onnon, plusieurs endroits, d'espace en espace du temps ou du lieu. Ab onnianni bien fit 0364 (#msMGChau-0364)msMGChau-0364.jpgx+- onnionnihaton, toute sorte de bonté. Sunt alia multiplicativa formatâ à finali infinitivi addito haton finali ut hatindiaɩihaton, Ceux qui sont mariés en divers endroits. Sunt et aliā quæ quasi collectionem significant. v.g. les Normands, les Gascons et tous les autres françois 0365 (#msMGChau-0365)msMGChau-0365.jpgx+- Aȣeti de stan aθatiasontie d'ha̍tin͑nion̈onak, pro fæminino akȣatiasontie. Ab annonten fit annontenharon, donner plusieurs choses. Cum sit relativum est utruis que paradigmatis. Est et aliud multiplicativum seu frequentativum respondens 0366 (#msMGChau-0366)msMGChau-0366.jpgx+- numeratæ locutioni gallicæ, pries et reprieras-tu? haie et haie au bout regrettes et regretteras-tu? Asennhaten, asennhaten pro uno; pro pluribus, atsinnhaten ichien, atsinnhaten. Asatrendaen ichien asatren͑daen &c. Est passivum valdè irregulare 0367 (#msMGChau-0367)msMGChau-0367.jpgx+- quod fit à quibus dam 2æ conjugationis ut asai être tué (de plusieurs.) ab ɩachiaɩi, tuer, consommer et asarinʿnon, être trainé ab acharo collier et indè trainer, quasi esset trainer son collier.
De particulis reduplicativis et localibus quæ verbis junguntur. 0368 (#msMGChau-0368)msMGChau-0368.jpgx+- Reiterationem actionis quam Galli exprimunt per particulas inseparabiles, reconduire, ressusciter, redire exprimunt etiam per particulas inseparabiles aut litteras. Similiter quod Latini exprimunt per particulas loci, hîc, illîc, istîc et Galli per particulas depuis que, 0369 (#msMGChau-0369)msMGChau-0369.jpgx+- exprimimus per particulas inseparabiles aut litteras verbis aut nominibus præfixas quas localitatis aut temporis à quo vocamus.
Reiteratio actionis pro notâ suâ in paradigmate chi seu in temporibus paradigmatis ch exceptis aoristis, imperativo, modo personali et infinitivo habet S in singulari 0370 (#msMGChau-0370)msMGChau-0370.jpgx+- et in tertiis personis dualis et pluralis et ts in duali et plurali. Nota tamen quòd cum illud S prœpronatur in alus temporibus in futuro insertur post augmentum E. Quod G sequens mutetur in K undè dicitur skaraskȣas. non sɩarasohȣas. Quod cum tertiæ 0371 (#msMGChau-0371)msMGChau-0371.jpgx+- personæ fæmininæ singulares incipientes à vocali, nullas particulas componentes admittant quin inserant ȣ non dicitur aut sed inseritur k post s ut skȣaraskȣas, elle part pour la 2de fois, non Tȣaraskȣas nec saraskȣas. Quòd sequente unâ aut duplici consonante post ts addito I dicitur 0372 (#msMGChau-0372)msMGChau-0372.jpgx+- tsi ut tsitiaraskȣa, tsitsaraskȣa, tsiskȣaraskȣa. Quod si sequatur I. purum et breve post S, nisi mediet aspiratio h, perit omninò, sed s ante se adsciscit t ut tsharaskȣa non shiaraskȣa. Quòd cum litteræ nd simul junctæ habent antè t. percunt, si verò habent s 0373 (#msMGChau-0373)msMGChau-0373.jpgx+- præse, s mutatur in ts et percunt, dic ab ndehiar͑as stehiar͑as.
Reiterationis perfecti, plùs quàm perfecti et verborum paradigmatis S. excepto semper aoristo, est s pro primâ personâ singulari et teriis omnibus masculinis et pro aliis ts servatis scilicet regulis mox 0374 (#msMGChau-0374)msMGChau-0374.jpgx+- trenditis. v.g. quòd s sequente ȣ adsciscit k, quia. v.g. prima persona perfecti in compositione sumit ȣ ante se dices skȣaɩaraskȣan, non saɩaraskȣan aut sȣaɩaraskȣan : hinc etiam dicitur tsisaraskȣan. Reiterationis nota pro imperativo est sa ut sasaraskȣa, vel onsa ut 0375 (#msMGChau-0375)msMGChau-0375.jpgx+- onsasaraskȣa. Reiterationis nota pro modo personali est aons ut aonsaɩaraskȣa, pro aoristo est ons. Vbi adverto litteras S. aut t. finales istarum particularum sicut et sequentium pro localitate inter pronuntiandum jungi cum sequente syllabâ. ut aon-saɩaraskȣa, 0376 (#msMGChau-0376)msMGChau-0376.jpgx+- non aons-aɩaraskȣa. Reiterationis nota pro omn̍ibus omninò impersonalibus est ts ut tsonraskȣak on part pour la 2de fois. Localitatis nota pro indicativo, subjunctivo et optativo paradigmatis ch. excepto aoristo (Et.) pro singulari et tertiis personis 0377 (#msMGChau-0377)msMGChau-0377.jpgx+- dualis ae pluralis. et est (Eti) pro aliis servatis iis quæ suprà diximus de particulâ S. nisi quod t antè g. non adsciscit sibi k, sed perit omninò. Hinc dicitur ekaraskȣas non etkaraskȣas. Porrò illud (et) aut (eti) semper præponitur etiam in futuro. Localitatis nota pro 0378 (#msMGChau-0378)msMGChau-0378.jpgx+- præterito et verbi paradigmatis S. excepto aoristo est, et, pro primâ singulari et pro omnibus tertiis masculinis, eti verò pro aliis. In 1â tamen dicitur skȣaɩaraskȣan Je suis partï delà pro Etaɩaraskȣan aut potiùs Ekȣaɩaraskȣan. Localitatis nota pro imperativo 0379 (#msMGChau-0379)msMGChau-0379.jpgx+- est A ut asaraskȣa, parts delà pour venir ici. Localitatis nota pro aoristo est ont; pro modo personali est aont, pro impersonalibus est eti. Cum reduplicatio et localitas simul occurrunt t est semper et ubique nota reduplicationis et præponitur notis localitatis 0380 (#msMGChau-0380)msMGChau-0380.jpgx+- Et, eti, ont, aont, excepto uno imperativo, ubi est tantùm sa. Exempla vide inter conjugationes.
De diversis temporibus verbi relativi reduplicationem et localitatem significantis.
Notà . In præsenti imperfecto, perfecto, plùs quàm perfecto, futuro 0381 (#msMGChau-0381)msMGChau-0381.jpgx+- negativo et modo personali negativo nil mutari in affixis initialibus, sed finales tantùm mutari pro diversitate temporum, sic dices ɩon̈endiθa, je te prie, ɩon̈endiθak, ɩon̈endiθi, ɩon̈enditinn͑en, stante ɩon̈enditan͑de, teɩon̈enditandenn, ubi nunquàm mutatur initialis ɩon sed tantùm 0382 (#msMGChau-0382)msMGChau-0382.jpgx+- finalis prout exigit temporum diversitas. . Quando relatio est ad fæminam singularis numeri, tunc persona verbi relativi non differunt à personis verbi simplicis, admittunt que antè se easdem particulas ad significandum aoristum, futurum, modum personalem, reiterationem, localitatem 0383 (#msMGChau-0383)msMGChau-0383.jpgx+- et divisionem acsi essent personæ verbi simplicis, quare dic ɩaɩakakȣach, illa me aspicit. Onɩakakȣa, elle vient de me voir. aonɩakakȣa, elle devroit me voir. Eȣaɩakakȣa, elle me verra. juxtà regulam verbi simplicis paradigmatis S. In reliquis personis relativi verbi antepone pro futuro E 0384 (#msMGChau-0384)msMGChau-0384.jpgx+- pro aoristo autem et modo personali A initiale v.g. ahakakȣa, en ego video illùm. Asaɩiakakȣa, nos ambo illum, asaɩȣakakȣa, nos plures illum, Ehakakȣa, videbo illum et aχeakakȣa, en eos video. Ahechiakakȣa, en tu illum vides. Omnibus personis relativis ad aliquos indeterminatè quæ inchoantur 0385 (#msMGChau-0385)msMGChau-0385.jpgx+- à vocali, præpone ad significandum modum personalem. v.g. aiaχiakaʿkȣa, nous les verrions. Aionχiakaʿkȣa, nous serions vus d'eux. aiesakaʿkȣa, on te verroit, aietsïakakȣa, on vous verroit aionɩakaʿkȣa on me verroit. Aionkaʿkȣa on la verroit. aiaɩokakȣa, elle verroit le monde. 0386 (#msMGChau-0386)msMGChau-0386.jpgx+- indeterminatè. Sic cum reduplicatione, aonsaiaχiakakȣa, nous devrions les voir une 2de fois Aonsaionχiakakȣa, aonsaiesakakȣa, aonsaietsiakakȣa &. Sic cum particula localitatis taontaionχiakakȣacha, qu'on nous revienne voir. Taontaiesakakȣacha, taontaietsiakaʿkȣacha.
0387 (#msMGChau-0387)msMGChau-0387.jpgx+-
In aoristo verò onsa tantùm pro reduplicatione et onta vel tonta pro localitate præponitur omnibus personis relativis exceptis iis quæ singularem numerum fæmininum denotant. Istæ non sequuntur regulas simplicis. In imperativo dic pro reduplicatione onsataɩakakȣa, 0388 (#msMGChau-0388)msMGChau-0388.jpgx+- regardes moi encore une fois. onsataɩiakakȣa, onsataɩȣakakȣa. Pro localitate dic ateɩakakȣa, regardes moi delà. Ataɩiakakȣa, ataɩȣkakȣa. Pro localitate simùl et reduplicatione dic tontataɩakaʿkȣacha, reviens me voir delà ici. Tontataɩiakaʿkȣacha, 0389 (#msMGChau-0389)msMGChau-0389.jpgx+- tontataɩȣakaʿkȣacha. Extra aoristum modum personalem affirmativum et imperativum reduplicatio exprimitur per litteram. S. ità ut quando præponitur littera g. ista mutetur in K ut skon̈akakȣach, je te regarde enccore une fois. skiakaʿkȣach, skȣakakȣach. 0390 (#msMGChau-0390)msMGChau-0390.jpgx+- à personis ɩon̈akakȣach, ɩiakakȣach, ɩȣakakȣach. In relatione 2æ. personæ ad 1am v.g. skakakȣach, skiakakȣach, skȣakakȣach : item in anomalis 2æ conjugationis inchoatis a ɩand vel ɩann, T mutatur in θ et K in χ, sic pro istontenk, tu mihi das dic isθontenk, tu mihi 0391 (#msMGChau-0391)msMGChau-0391.jpgx+- reddis. Skechiendaen, tu m'honores, sχechiendaen tu m'honores encore une fois, ou tu me rends l'honneur. Quandò præmittitur littera h hæc mutatur in S. purum asperè pronunciandum post S. ut saʿkaʿkȣach, je le regarde une 2de fois quanquàm potest et scribi shakaʿkȣach. 0392 (#msMGChau-0392)msMGChau-0392.jpgx+- At quandò s apponi dicitur personæ inchoata ab S, non additur nova littera S. ut saɩiakakȣach, nous deux nous le voyons une 2de fois Eskennhek, tu me juras, Eskinnhek, tu nos ambo. Eskȣannhek, tu nos plures. Reliquis personis inchoatis à vocali præfigitur ts 0393 (#msMGChau-0393)msMGChau-0393.jpgx+- ut tsesakaʿkȣach, on te revoit. tsetsiakaʿkȣach tsaχiakakȣach, tsonχiakakȣach, tsonɩakakȣach. Localitas extrà aoristum &c. Exprimitur per particulam Et, hoc modo, quandò præfigitur g. illud g mutatur in K, eliditur que T Ekon̈akakȣacha, je te viendrai voir delà. Ekiakakȣacha, 0394 (#msMGChau-0394)msMGChau-0394.jpgx+- ekȣakakȣacha. Quandò et præcedit littera h t coalescens cum h potest mutari in T ut eθaɩakaʿkȣacha, il me viendra voir delà : quando autem debet præponi personæ inchoatæ ab s, hæc supplet vices t ut Esonɩiakakȣacha, 0395 (#msMGChau-0395)msMGChau-0395.jpgx+- il nous viendra voir nous deux. Esonɩȣakakȣacha et reliquis personis inchoatis à vocali præponitur Eti ad denotandam localitatem ut Etiesakakȣach, on te regarde delà. Etioχiakakȣach, on nous regarde delà.

De particulâ Dualitatis T.

0396 (#msMGChau-0396)msMGChau-0396.jpgx+-
Quod vocamus dualitatis, divisionis et reciprocationis ae totalitatis, illa sequuntur particulam localitatis E mutato in A non in omnibus temporibus sed in aoristis tantùm onn'akonnonronkȣannion, voilà que je vais vous honorer ou 0397 (#msMGChau-0397)msMGChau-0397.jpgx+- vous saluer, akinnonronkȣannion. &c. In imperativo dic ti tannonr͑onkȣannion, saluez moi. ti t'aɩinnonr͑onkȣannion, saluez nous. Ti hestonr͑onkȣannion, salues le. In modo personali t'ahannonr͑onkȣannion, qu'il me salüe. t'asonɩinnonr͑onkȣannion, qu'il nous salue 0398 (#msMGChau-0398)msMGChau-0398.jpgx+- nous deux. In reliquis temporibus ponatur te v.g. te hannonr͑onkȣannionk, il nous salue nous deux.
Paradigma verbi relativi cum notis reduplicationis et localitatis ad cujus exemplum facilè inflectentur alia relativa cum simili notâ 0399 (#msMGChau-0399)msMGChau-0399.jpgx+- localitatis. Verbum sit ontaɩannhe, juvare aliquem, aller au secours de quelqu'un : vide conjugationes per modos et tempora.
De verbis assumentibus te notam dualitatis, affirmationis vel totalitatis.
0400 (#msMGChau-0400)msMGChau-0400.jpgx+-
In uno aoristo servandum propè est idem atque observatum modò est in usu particularum localitatis. In aliis temporibus cuique personæ præfigiitur te. v.g. je pleure te ɩaʿsenχȣas. te chiasenχȣas, te hasenχȣas. te ȣasenχȣas. Imperfectum te ɩaʿsenχȣaskȣa 0401 (#msMGChau-0401)msMGChau-0401.jpgx+- Perfectum te ȣaɩaʿsenχȣi futurum te ɩaʿsenχȣa. negativum tate ɩaʿsenχȣache. Aoristus Akaʿsenχȣa, asasenχȣa, Athasenχȣa, akȣasenχȣa. Dualis atiaɩiasenχȣa, atitiasenχȣa, atito asenχȣa, athiaʿsenχȣa, akiasenχȣa. Plurale atiaɩȣaʿsenχȣa, atikȣasenχȣa 0402 (#msMGChau-0402)msMGChau-0402.jpgx+- Atiskȣasenχȣa, athoʿnsenχȣa, akon͑senχȣa. Imperativus. tesasenχȣa pleures. Titsaʿsenχȣa. Modus personalis t'aɩâsenχȣa, t'achiasenχȣa. Dualis taiaɩiasenχȣa. Optativus tateɩaʿsenχȣach asen. In futuro kȣasenχȣi pleurer. Sic kaiaɩri 0403 (#msMGChau-0403)msMGChau-0403.jpgx+- joüer. Kȣatrandi &. Cum particula te occurrit cum reduplicatione sic inflectitur, te skasenχȣach, je pleure, te saʿsenχȣach, te shaʿsenχȣach præfigendo te ipsi verbo conjugato cum notâ reduplicationis. Aoristus t'onsaɩaʿsenχȣa, je vais pleurer. 0404 (#msMGChau-0404)msMGChau-0404.jpgx+- Modus personalis taʿonsaɩaʿsenχȣa. Quandò particula te occurrit cum particulâ cum localitate sic dicitur teθaʿsenχȣacha, il viendra pleurer. Aoristus t'ontahaʿsenχȣache, il est sur les chemins venant ici pleurer. Cum particula 0405 (#msMGChau-0405)msMGChau-0405.jpgx+- te negativa præcedit particulam te Dualis, imò aliud quod est quoque te sive dualis sive affirmativum, seu localitatis aut distantiæ temporis mutatur in ta. v.g. Stanta te hasenχȣach, je me pleure pas. Stantsaʿten ta tendi, 0406 (#msMGChau-0406)msMGChau-0406.jpgx+- il n'est avec personne. ɩaro te θa ȣeʿti, il est revenu en deça. Stan ɩaro tate θa ȣeʿti, il n'est pas revenu en deça. te hotonharenr͑onk, il est malade stanta te hotonharenr͑onk, il n'est pas malade. aɩondiɩonr͑atoɩendi sti hochia terha, je 0407 (#msMGChau-0407)msMGChau-0407.jpgx+- sais combien il sent de mal. aɩendi ɩonr͑atoɩendi. State hotonharenr͑onk, je sais combien il est malade. In hoc ultimo exemplo sti mutatur in sta quia sequitur te affirmativum.
Infinitivus verborum admittentium te Dualis aut affirmativum 0408 (#msMGChau-0408)msMGChau-0408.jpgx+- incipit in 1â et 3â conjugatione per ut kȣatrandi, rencontrer quelqu'un : præsens trach. futurum traha. negativum trache. Kȣenten, aller et venir en un jour. In 2â et 4â conjugatione per K ut Kaiaɩi, joüer. Kenteiaɩi 0409 (#msMGChau-0409)msMGChau-0409.jpgx+- passer un portage. In 5â per Ti, ut tionnhontaion̈ȣan, tourmenter. Te affirmativum cum verbis paradigmatis S. ut kȣatonharenr͑on, être malade, sic componitur : præsens te ȣaɩatonharenr͑onk, te satonharenr͑onk &c. 0410 (#msMGChau-0410)msMGChau-0410.jpgx+- Aoristus Akȣaɩatonharenr͑on atisatonharaθotonh. Atiotonh Dualis ationɩiatonh. Atitsatonh Athon datonh, ation datonh. Plurale ationɩȣatonh. Atiskȣatonh nempè inflectitur sicuti tempora paradigmatis S. localitatem 0411 (#msMGChau-0411)msMGChau-0411.jpgx+- significantia ponendo A initio loco ipsuis E. Modus personalis taonɩatonh. taesatonh. tahotonh. taiotonh. Dualis taionɩiatonh : taetsatonh. tahondatonh. taiondatonh. Plurale taionɩȣatonh. Taeskȣatonh.
0412 (#msMGChau-0412)msMGChau-0412.jpgx+-

De verbo motûs
Ennon, venir.

Verbum simplex.

Præsens Iɩe, je viens ou j'arrive, me voilà venu, me voilà arrivé
Je viens Iɩe Dualis
Ichie Iande
Ihre Ite
Iȣe Iste
0413 (#msMGChau-0413)msMGChau-0413.jpgx+-
In͑de Inde
Plurale Iskȣe
Iaɩȣe Ihende
Ikȣe Iȣende
Ier, on vient imperfectum Iɩenn, je venois, je suis venu, j'étois venu. usurpatur pro imperfecto perfecto et plùsquàm perfecto quoad terminationem 0414 (#msMGChau-0414)msMGChau-0414.jpgx+- et significationem.
Iɩenn Iɩhion.
Verbum cum reduplicatione.
Iske, je reviens Ische
Ise Ishre Iskȣe
Dualis. Plurale.
Moi et lui. Itsaɩȣe
Itsande Itsikȣe
0415 (#msMGChau-0415)msMGChau-0415.jpgx+-
Continuatio Dualis.
Itsite, Itsiste, Isthe, Iste.
Continuatio Pluralis
Itsiskȣe, Itshende, Skȣende
Itsen, on revient.
Quod est in usu pro imperfecto, perfecto et plùsquàm perfecto in verbo simplici. item est in verbis cum reduplicatione, in verbis cum localitate, et in verbis cum reduplicatione 0416 (#msMGChau-0416)msMGChau-0416.jpgx+- simul et localitate, eo sensu quòd excipiantur
Iskenn Isenn.
Verbum cum localitate eke, je pars delà. Dualis
Ese Etiande
Ekȣe
Etre Etite
Etiste Ethende
Ethe Ekȣende
Ete Etien, on part delà
0417 (#msMGChau-0417)msMGChau-0417.jpgx+-
Plurale Imperfectum
Etiaɩȣe &c.
Etikȣe Ekeen
Etiskȣe
Verbum cum reduplicatione simul et localitate.
T'eke, je reviens delà
teʿse, Tete
Tetre, Tekȣe.
Plurale Tetiaɩȣe
0418 (#msMGChau-0418)msMGChau-0418.jpgx+-
Tetikȣe, Tetiskȣe
Tethende, Tekȣende.
Dualis.
Tetiande, Tetite
Tetiste, Tethe.
Imperfectum Tekenn
Tesenn, ut præsens
ɩAro ekȣaɩeti je suis venu delà ici.
Etiseʿti, tu Eθaȣeʿti il 0419 (#msMGChau-0419)msMGChau-0419.jpgx+- Etiaȣeʿti, elle.
Dualis.
Etiondeʿti, Nous sommes venus ici nous deux.
ETisteʿtï, vous
Ethondeʿti, Eux
Etiondeti, Elles.
Plurale
Etion̈ȣeti, Nos plures
Etiskȣeʿti, Vous
Eθondeʿti. Eux 0420 (#msMGChau-0420)msMGChau-0420.jpgx+- Etiondeʿti, elle
Tekȣaɩeti, je suis revenu delà.
Tetiseʿti, Tethaȣeʿti, Tetiaȣeʿti.
Dualis
Tetiondeʿti, Nous sommes revenus delà.
Tetisteti
Tethondeʿti Tetiondeti.
0421 (#msMGChau-0421)msMGChau-0421.jpgx+-
Plurale
Tetionȣeti, tethondeti
Tetiskȣeti, Tetiondeti
ɩAro Ekȣaɩetinʿnen, j'étois venu ici. Potest utrumque dici scilicet χaiɩenn et χaekȣatinʿnen, j'étois ou je suis venu ici. Quod est commune omnibus alius verbis motûs. v.g. ɩatrendaen͑denn vel 0422 (#msMGChau-0422)msMGChau-0422.jpgx+- ekȣaɩatrendaennonʿnen, j'étois venu ou je suis venu prier Dieu.
Eȣaɩonnon vel Eȣaɩeti, je suis allé. Esenʿnon, vel eseti, tu es allé.
Futurum Eɩet, j'irai là ad exprimendum terminum ad quem, eent, on ira là. vel dicitur Eɩe, Echie, Ehre, Eȣe
0423 (#msMGChau-0423)msMGChau-0423.jpgx+-
Dualis Eande, Ete, Este, En͑de, Ende
Plurale Eaȣe, ekȣe, eskȣe, ehende, eȣende, Een.
Nota usurpari sequens futurum cum particulis hoc ad exprimendas personas sequentes 1as et 2as. Teke je viendrai ou je reviendrai d'ici, Tese. Dualis Titiande, Tetite, Tetiste. Plurale 0424 (#msMGChau-0424)msMGChau-0424.jpgx+- Tetiaȣe, Tetikȣe, Tetiskȣe, tetien on reviendra; ad exprimendas 3as personas dicitur ɩaro etre, il viendra ici. Ekȣe, elle. Eθe eux deux, Ete, elles deux. Ethende. Eux plusieurs. Ekȣende. Elles plusieurs. Ad exprimendum terminum à quo dicitur aɩetande vel aɩet, j'irai là. 0425 (#msMGChau-0425)msMGChau-0425.jpgx+- ɩaentande, on ira.
Aoristus. Aɩe je vais, achie, ar͑e, aȣe. Dualis Aande, Ete, este, an͑de, ande. Plurale aaɩȣe, ekȣe, eskȣe, ahonde, aȣende aen on va. Onne iske, voilà que je reviens. Onne iɩe, voilà que je viens. Ontaɩe, je viens delà. Impersonale Ontaen on vient 0426 (#msMGChau-0426)msMGChau-0426.jpgx+- delà. Tontaɩe, je reviens delà. (montrant le terme d'où l'on est parti) v.g. d'ou viens tu? ɩAnnen ontachie? Je viens de Quebec Tiatontariɩe ontaɩe ɩaenχȣaʿke. tontaɩe je reviens des champs, sed ad dicendum je viens ou je reviens de la chasse ad hibetur vox unica 0427 (#msMGChau-0427)msMGChau-0427.jpgx+- te ȣaɩaten͑daȣachonnen, je viens ou je reviens de la chasse, j'étois allé à la chasse. Sic aɩatrendaennonʿnen je viens ou je reviens de prier Dieu, et tamen germana verbi significatio est ista. j'étois allé prier Dieu. Aɩe. aro hosonnen, je viens ou 0428 (#msMGChau-0428)msMGChau-0428.jpgx+- je reviens de la pêche. Ad hibetur aliquando prasens verbi Ennon, venir. v.g. onn'iske d'aɩatrendaennonʿnen, je reviens de prier Dieu. Onne iske d'aɩaʿkiȣann͑en, je reviens de la guerre. Futurum in 1is et 2is personis stanta te keʿseʿ je ne viendrai pas ou 0429 (#msMGChau-0429)msMGChau-0429.jpgx+- je ne reviendrai pas. Stantate seseʿ vel stanta te kȣaɩennon vel stanta te tisennon, toi stanta te tion dese, moi et lui. Stanta te tieseʿ, stanta te tiesteseʿ. Stanta te tiaɩȣeseʿ, nous et lui. Stanta te tikȣeseʿ. Stanta te tiskȣeseʿ, vel stanta te tiskȣennon. 0430 (#msMGChau-0430)msMGChau-0430.jpgx+- Ad exprimendas 3as personas dicitur Stanteʿtreʿse, Stant'ethaȣennon. Stant'etheseʿ vel Stant'ethondennon eux plusieurs.
Imperativus se vas parts, saraskȣa, pars, ste allez Tsaraskȣa. Ad exprimendam hanc locutionem, viens ici aut istam 0431 (#msMGChau-0431)msMGChau-0431.jpgx+- parts delà pour venir ici A prafigitur imperativo. v.g. Asaraskȣa, parts delà pour venir ici ɩAro ase vel aȣase, viens ça. ɩAro aste vel aoaste venez ça et sic de omnibus verbis motûs. v.g. tson entres, Atson entres ici Tsion entrez là. Atsion entrez ici. Tontatsion 0432 (#msMGChau-0432)msMGChau-0432.jpgx+- rentrez. tontasaraskȣa viens delà ici, parts delà où tu étois allé pour retourner ici. Nota eadem verba motûs perinde usurpari ad significandum aller quàm ad significandum venir, ipsuis personis præfiguntur localitatis nota : quandò verò exprimunt 0433 (#msMGChau-0433)msMGChau-0433.jpgx+- verbum aller, personis nil præfigitur v.g. haraskȣa, il va. Etharaskȣa, il vient en deça. horaskȣan, il est allé. Ethoraskȣan, il est parti delà pour venir ici. Eharaskȣa Il vient d'aller Ontaharaskȣa, il vient de partir pour venir ici. Aharaskȣa, qu'il aille 0434 (#msMGChau-0434)msMGChau-0434.jpgx+- Aontaharaskȣa, qu'il vienne ici. Eharaskȣa il ira. Ethoraskȣa, il vïendra ici.
Optativus. Endi senteɩe que ne vais-je? Isa sentechie nondê sent'chre : sed ad signifcandum que ne vient-il, dicitur sentetre ut modò 0435 (#msMGChau-0435)msMGChau-0435.jpgx+- explicuimus
Difficultates mixta quæ in verbis motûs occurrunt, occurrunt tùm cùm simul indicanda sunt negatio, reduplicatio et localitas. Quæ tamen particulæ preponi debent, quæ subsequi, patebit ex sequentibus exemplis 0436 (#msMGChau-0436)msMGChau-0436.jpgx+- haraskȣach, il part stante haraskȣach, il ne part pas. saraskȣach, il part pour la 2de fois, stante saraskȣach il ne part pas pour la 2de fois. Etharaskȣach, il vient en deça, stant'etharaskȣach, il ne vient pas ici. Te tharaskȣach, 0437 (#msMGChau-0437)msMGChau-0437.jpgx+- il revient en deça. Stanta te tharaskȣach, il ne revient pas ici. Onta haraskȣa, il partit pour venir ici. Tonta haraskȣa, il partit une 2de fois pour revenir ici. Stante thoraskȣan, il ne partit pas. Stanta te thoraskȣan, 0438 (#msMGChau-0438)msMGChau-0438.jpgx+- il ne repartit pas pour revenir ici. Te tharaskȣach asen. Ah que ne repartoit-il delà? Tasen te tharaskȣach, plût à Dieu qu'il ne repartit pas. ɩAndoron d'araskȣan, il est difficile d'aller. ɩandoron ontaȣaraskȣan, 0439 (#msMGChau-0439)msMGChau-0439.jpgx+- il est difficile de partir delà. ɩAndoron d'onsaȣaraskȣan, il est difficile de retourner là. ɩAndoron tonsa ȣaraskȣan, il est difficile de revenir ici. Stante ɩandoron d'araskȣan et stante ɩandoron onsaȣaraskȣan, il n'est 0440 (#msMGChau-0440)msMGChau-0440.jpgx+- pas difficile de revenir ici.
De relationibus quæ sunt paradigmatis S. Nos te in omnibus conjugationibus est paradigmatis S., formatur tamen à secundâ personâ singulari paradigmatis S. præfigendo 0441 (#msMGChau-0441)msMGChau-0441.jpgx+- E ut satendoton, Esatendotondik, Saθeti, Esaθetandik significat nos ambo vel nos plures te, tu à nobis ambobus vel pluribus, tu ab aliquibus.
Nos vos vel vos ambo plures, illos ambos plures vel aliqui vos, idem, 0442 (#msMGChau-0442)msMGChau-0442.jpgx+- vobis à nobis est paradigmatis S. fit tamen à tsatondoton præfigendo E et inserendo i inter S. et A. sic dicitur Etsiatendoton, Etsiθetandik. &c.
Regula universalis pro omnibus omninò conjugationibus relativis. Relatio 3œ personæ 0443 (#msMGChau-0443)msMGChau-0443.jpgx+- singularis dualis et pluralis ad 1am et 2am personam singularem, dualem et pluralem exprimitur per verbum quod censeri debet passivum licet non sit et inflectitur juxtà paradigma S. ut illè me, illa me id est ego ab illo ego ab illâ, haaɩatendotondik fit a primâ 0444 (#msMGChau-0444)msMGChau-0444.jpgx+- singulari temporis prateriti a ɩatendoton præfigendo het pro masculino a simplex pro fæminino sonɩiatendotondik, ille nos ambo vel nos ambo ab illo fit ab onɩiatendoton præfigendo S onɩiatendoton illa nos ambo, id est nos ambo ab illâ, indidem fit niil addendo. Sic 0445 (#msMGChau-0445)msMGChau-0445.jpgx+- sonɩȣaten͑dotondik et onɩȣatendotondik. honɩatendotondïk illi me idem est ego ab illis fit ab aɩatend tollendo A et præfigendo hon pro masculino et pro fæminino ɩon quod est nota personalis et numerica haɩonɩiat nos ambo ab illis indidem fit inserendo 0446 (#msMGChau-0446)msMGChau-0446.jpgx+- A inter h et in item ɩaonɩia, haonɩȣat et ɩaonɩȣat sed onɩatendotondik. ego ab alio.

De verbis frequentativis vide

De verbis passivis reciprocis et deponentïbus

Passiva fiunt ex activis 0447 (#msMGChau-0447)msMGChau-0447.jpgx+- præfigendo at 1œ personæ præsentis indicativi ablato g. hoc modo. ataseti être caché ab aseti cacher 1œ conjugationis. Atehiaton être écrit ab ɩahiaton 2œ conjugationis. Atiarondi se faire un sac a ɩarondi 2œ conjugationis. Atrihȣaiensti, s'apprendre a ɩarihȣaïensti 0448 (#msMGChau-0448)msMGChau-0448.jpgx+- docere 2œ conjugationis. Otendoronkȣi, la chose est rendue difficile a ɩandoronkȣi, estimer la chose d'importance. Kȣatenn͑ontra, s'entresuivre ab Enn͑ontra suivre 3œ conjugationis Atehien, donner commission ab Ehien 0449 (#msMGChau-0449)msMGChau-0449.jpgx+- relativo. Oteɩoȣan l'eau est otée ab Eɩoȣan oter l'eau. Otor͑itï, cela est assaisonné ab oriti assaisonner 3œ conjugationis hotonnhonti, il est mis au monde ab onnhonti mettre au monde. 5œ conjugationis. hotokakȣi il est barbouillé 0450 (#msMGChau-0450)msMGChau-0450.jpgx+- ab okakȣi, linire 5œ conjugationis undè patet passiva illa omnia esse conjugationis à quo cum que tandem primitivo deriventur.
Excipiuntur ab hac regulâ verba 2œ conjugationis inchoata aɩa ut sakaʿkȣendȣten, mets là ton œil pour voir ce qui se 0451 (#msMGChau-0451)msMGChau-0451.jpgx+- passe pro sateɩakȣendȣten ab oɩakȣenda le rond de l'œil. Sakonc͑hioten, montres ton visage sateɩonchioten a aɩonchia visage. Inchoata ab ɩah ut aʿχȣen͑dori. battre une île pour lancer et tuer le gibier qui y est, pro atehȣen͑dori ab ɩahȣendori. Akȣichoton, 0452 (#msMGChau-0452)msMGChau-0452.jpgx+- avoir de la force pro atehȣichoton a ɩahȣichoton, avoir de la force. Akon̈andeɩen, les canots sont proches les uns des autres pro atehon̈andeɩen ab ahonandeɩen mettre des canots proches les uns des autres. Inchoata ab ɩaȣ ut akȣendaen être obéi pro 0453 (#msMGChau-0453)msMGChau-0453.jpgx+- ateȣendaen a ɩaȣendaen v.g. hon̈aȣendaenk on lui obéit. Akȣendiosti, prendre pour maître. Verba 4œ conjugationis quæ loco at præfigunt end 1œ personæ indicativi ablato g ut endinnonniak, je me fais une robe ab ɩEnnondi faire une robe. Endiȣharichiai se faire 0454 (#msMGChau-0454)msMGChau-0454.jpgx+- un habit a ɩenȣharichiai faire un habit.
Nota quædam verba 2œ conjugationis inchoata a ɩan mutatâ suâ conjugatione 2â in tertiam fieri passiva ut Eȣenntienhichien, le bled sera mûr pro Eȣatennenhichien Quædam fiunt passiva addendo præter mutationem 0455 (#msMGChau-0455)msMGChau-0455.jpgx+- conjugationis syllabam (di) in medio ut ahendienchaȣa, il est descendu de sa place a ɩaɩenchaθ. Nota saskȣi fermes ta bouche pro satechiaȣe, transit à 2â conjugatione ad 1am. Pleraque eodem modo fiunt passiva ut a ɩachondi accommoder, achondi, 0456 (#msMGChau-0456)msMGChau-0456.jpgx+- s'accommoder, s'habiller Reciproca formantur ex istis passivis per additionem atterius at. v.g. atataseti se cacher soimême, ou s'entrecacher l'un l'autre, ab ataseti. être caché. Atatehiaton se mattachier, ab atehiaton, être mattachié. At atrihȣaiensti 0457 (#msMGChau-0457)msMGChau-0457.jpgx+- étudier, atatonnhonti se donner la vie à soimême ou s'entredonner la vie ab atonnhonti, recevoir la vie. At in 4â conjugatione additur quidem at, sed E sequens mutatur in A. v.g. atanditenri, avoir compassion de soimême ou bien avoir compassion les uns des autres 0458 (#msMGChau-0458)msMGChau-0458.jpgx+- ab enditenri faire pitié.
Verba hæc reciproca frequentissima sunt in verbis relativis ad significandum infinitivum ut atiesen d'atate hiatondi, il est facile de s'entre récrire, d'atatrihȣaienstandi, de s'entre instruire, item ad significanda substantiva ut ɩandoron d'atatrihȣaienstandi, 0459 (#msMGChau-0459)msMGChau-0459.jpgx+- l'instruction est difficile teɩeienhȣi d'atatakaʿrataʿti, je ne sais point soigner les autres
Deponentia sunt quæ licet habeant notam passivam vocis v.g. at significant tamen activè ut atehien donner commission à relativo ehien hatetsens medecin à relativo ɩatsenti 0460 (#msMGChau-0460)msMGChau-0460.jpgx+- activè médéciner. hatennha il commande a relativo ɩannhandi, hatrios il combat à relativo ɩario battre, tuer. Atanditenri potest significare avoir compassion d'autrui et aussi se plaindre à soimême de ses propres miseres, les pleurer à verbo entenri avoir pitié. Porrò 0461 (#msMGChau-0461)msMGChau-0461.jpgx+- quod dictum est de verbis reciprocis aut passivis, idem dicendum est de nominibus in compositione positis quorum intiales perindè verborum suscipiunt at vel atat. Sic a ɩarihȣares fit atatrihȣa per contractionem pro ataterihȣa, quod si componas cum verbo ɩannonhȣendi 0462 (#msMGChau-0462)msMGChau-0462.jpgx+- fit atatrihȣaienstandi s'entre instruire a ɩaienstandi

De post positionibus Ti, sti, χȣi.

Tres istæ particulæ adduntur vocibus ad significandum causam aliquandò materialem, aliquandò formalem vel 0463 (#msMGChau-0463)msMGChau-0463.jpgx+- efficientem vel finalem ut exemplis patebit. Porrò hujus modi particulæ finales non adnectuntur promis cuè cui libet verbo sed aliis verbis ti postponitur aliis sti et χȣi aliis. Ti postponitur verbis modo sequenti. . I is quorum infinitivus in E addit K ad formandum 0464 (#msMGChau-0464)msMGChau-0464.jpgx+- prasens indicitivo, ut ɩatsihen̈ie, brûler un champ a atsihen̈iek elle brûle. Adde ti ut ɩatsihen̈ieti, brûler avec cela. Sic ohare laver ohareti laver avec ɩaɩaɩȣe ramer ɩaɩaȣeti ramer avec I is quorum infinitivus in I mutat illud in ch in præsenti ut 0465 (#msMGChau-0465)msMGChau-0465.jpgx+- ɩarihȣanderaɩi, pecher ɩarihȣanderach, elle peche, ɩarihȣanderati, pecher en cela. Desinentibus in ȣi et hȣi quod in præsenti mutatur in ch. Okakȣi peindre, Okach elle peint, okati peindre avec cela. ɩArihoʿtrahȣi, réciter, ɩarihoʿtrach, ɩarihoʿtrati réciter avec cela. 0466 (#msMGChau-0466)msMGChau-0466.jpgx+- Excipe asohȣi teint, asohoti teindre avec quelque chose. . Compositione ab ondi faire et ori remuer addendo a antè Ti ut ɩachondi faire ɩachonniati faire avec cela. Atori effaroucher, chasser. atoiati, faire fuir, atoiaθa, elle fait fuir avec cela. ɩAnnonhȣarori 0467 (#msMGChau-0467)msMGChau-0467.jpgx+- chanter. Annonhȣaroiati chanson de mort sine r. . ɩAc͑hiati consommer, finir et composita habent ɩac͑hiaʿti, finir, accomplir, inde Eθaondeʿchaʿchiaʿti, il a parcouru toute la terre. 6º. Atati parler. ɩatatiak je parle, ɩatatiaθa, je parle ce 0468 (#msMGChau-0468)msMGChau-0468.jpgx+- langage là. 7º. On͑diri, cela est ferme, anditi affermir. 8º. ɩAio tuer, ɩaioti tuer avec quelque chose. . Verba in andi, endi, indi, ondi penultimâ longâ habent aʿti, eti vel enti, iti, onti ut ɩannandi, ɩannaʿti, commander aentandi connoître, ɩaenteʿti connoître par quelque 0469 (#msMGChau-0469)msMGChau-0469.jpgx+- indice. Sed eiachendi, irasci, eiachati onnhonɩendi, peiner onnhonɩenti. ɩAienhȣindi savoir, ɩaenhȣiti, ɩakerondi avoir peur, aʿkeronti. Quædam in en sumunt ati, ateɩen y avoir du feu ateɩati faire du feu. ar͑onɩen écouter. ar͑onɩati. andaɩen semer ɩandaɩati. Oïahen 0470 (#msMGChau-0470)msMGChau-0470.jpgx+- cela bouillit, ɩaɩahati, faire bouillir. ɩarihȣachen. chose mauvaise, ɩarihȣaʿcha̍ti, rendre une chose mauvaise. ɩAnnonr͑aɩandennen, être fou. ɩannonr͑aɩandenda̍ti, faire devenir fou. Kaχen, être joint ensemble. Kaχati joindre ensemble, comparer. ɩataien pétuner. ɩataia̍ti 0471 (#msMGChau-0471)msMGChau-0471.jpgx+- pétuner avec quelque chose ɩaerihen se guérir ɩaerihati, se guérir avec quelque remede. ɩAeren faire ɩaerati faire avec quelque chose. ɩArannon̈en, être mouillé. ɩarannon̈asti et non pas ɩarannon̈ati, mouiller, item ab aton̈esen, remercier, aton̈estï remercier 0472 (#msMGChau-0472)msMGChau-0472.jpgx+- de quelque chose. Katen, voler, Katensti. ɩahȣannhen, lier, bander, ɩahȣannhasti ɩandi annhen cingere digitum. ɩandiannhasti a ɩandia doigt.
10º Relativa verba in senni sumunt ti, ut eiachasenni, haïr, eiachasenniti, haïr à cause de quelque chose.
0473 (#msMGChau-0473)msMGChau-0473.jpgx+-
12º Acquisitiva in andi, endi, indi, ondi penùltimâ brevi mutuantur particulas qualitatis à suo primitivo derivato simplici illis addendo figurativam finalem relationis quæ est in andi ut ateɩatandi accendere alicui ignem, recurrit ad suum derivatum 0474 (#msMGChau-0474)msMGChau-0474.jpgx+- ateɩati quod habet ateɩataʿkȣi et mutando kȣi en kȣandi format ate ɩataʿkȣandi accendere alicui ignem ex aliquâ materiâ. Endihendi mutuari ab aliquo, Endihatandi faire que quelqu'un emprunte de quelqu'un à primitivo endihati. arihȣanderaɩindi peccare 0475 (#msMGChau-0475)msMGChau-0475.jpgx+- in aliquem. ɩarihȣanderatandi. Askarondi sternere alicui. Askaronkȣandi Sternere aliquid alicui. 13º Verba in ȣan, kȣan, et χȣan habent ȣaʿti, kȣaʿti, χȣati ut ateȣan, fuir, ateȣati faire fuir. Kakȣan prendre avec quelqu'un ou à cause de quelqu'un. Finita verba in Ti 0476 (#msMGChau-0476)msMGChau-0476.jpgx+- vel sti habent in præsenti θa, sθa, in futuro t, st, in futuro negativo tande, stande. Finita in kȣi habent in præsenti et futuro kȣa, in negativo kȣande. Quædam in on quod pro futuro mutatur in a vel i sumunt ati ut ɩenheon, mori eɩenhei elle mourra. ɩEnheati ɩaɩarennion, détourner, ɩaɩarenniotï 0477 (#msMGChau-0477)msMGChau-0477.jpgx+- Sti postponitur Verbis in quodd ad formandum præsens indicativi mutatur in S ut ɩandaȣati fouïr, ɩandaȣas elle fouït ou elle beche avec cela. Arati coucher, aras elle couche, inde arasθa elle couche la dessus, scilicet c'est son lit. Excipe Atsendi penser 0478 (#msMGChau-0478)msMGChau-0478.jpgx+- quod sibi adsciscit kȣi, non ti, ɩatsentakȣi, non ɩatsenti quis, imprasenti habeat, ɩatsens elle pense Compositis ex ïo significante magnitudinem ut ɩaȣendio, la grande voix, la maitresse Aȣendiosti relativum prendre pour maître. ɩArihȣio, chose, affaire 0479 (#msMGChau-0479)msMGChau-0479.jpgx+- d'importance. ɩArihȣiosti, faire état d'une chose, l'amplifier, l'exagérer. 3º Quibus dam verbis in præsenti habentibus ens ut ondê a ɩendiɩonratoɩensθa, voilà ce qui me fait savoir. Onde te tsontoɩensθa, on se demarie à cause de cela item ab atiaɩe, mingere atiaɩesθi faire uriner. 0480 (#msMGChau-0480)msMGChau-0480.jpgx+- ɩAnnhaten, regretter, annhatensti faire regretter. χȣi postponitur Verbis quorum infinitivus est in a ut ɩar͑a être dessus, ɩarakȣi ce sur quoi est quelqu'un. Or͑a etre emmanché, indè or͑akȣi, ce dont une chose est emmanchée. verbis quorum 0481 (#msMGChau-0481)msMGChau-0481.jpgx+- infinitivus et prasens indicativi desinunt in E ut onnhe vivre. Onnhekȣi ce de quoi on vit. haatate il est présent, haatatekȣi, il est présent pour cela. Verbis in on quorum præsens indicativi est in onk ut ɩahiaton écrire, ahiatonk elle écrit ɩahiatonkȣi, écrire avec cela. 0482 (#msMGChau-0482)msMGChau-0482.jpgx+- Excipe aʿton être perdu, aton devenir dire, ɩaon arriver quæ Ti sibi adcuscunt non χȣi, dicitur tamen aʿtonti, faire égarer quelqu'un non aʿtonkȣi. Atonti faire devenir, ɩaonti faire entrer. . Verbis quorum infinitivus desinit in t post quod additur a ante kȣi 0483 (#msMGChau-0483)msMGChau-0483.jpgx+- ut atrendaent, prier atrendaentakȣi prier pour cela. ɩahachent, tenir conseil ɩahachentakȣi, elle tient conseil pour cela. Verbis quorum prasens terminatur in θa ut ɩaθeθa elle pile. Aθeθakȣi, piler avec cela. Eidem voci postponuntur aliquando duo ex istis particulis ut 0484 (#msMGChau-0484)msMGChau-0484.jpgx+- ateɩen y avoir du feu. ateɩati, faire du feu et ateɩatakȣi faire du feu avec quelque chose.

Significationes variæ particularum ti, sti, χȣi

ɩAndachia haeraθa, il fait avec un couteau a ɩaɩeren faire. causa instrumentalis. ȣendat hatatiaθa 0485 (#msMGChau-0485)msMGChau-0485.jpgx+- il parle huron ab ɩatati parler. Modus exprimitur ɩhateɩaθa, il fait du feu ab ateɩen y avoir du feu, rursùs ondê hateɩa̍θakȣa, il fait du feu avec cela ubi θa significat causam efficientem et kȣa materialem. Ondê aɩa̍keronθa, voilà ce qui me fait peur. Causa 0486 (#msMGChau-0486)msMGChau-0486.jpgx+- objectiva. Ondê arihȣiostakȣi, voilà pourquoi je crois, causa finalis Tetie̍chonniaθa, où l'on satisfait, le Purgatoire.
Tiɩθa, t, tande petit : sta, st, cum stande petit sti : Ab kȣi, kȣande negat, kȣa præsens atque futurum.

Prætereà significant.

0487 (#msMGChau-0487)msMGChau-0487.jpgx+-
celeritatem actionis aharihiaθa, il se tût incontinent. Onsa aɩent il ressortit incontinent vel Ehaȣenhoa̍ti. Eo onti on y arrive en un jour. aɩaon arriver. Significant etiam perennitatem, ehandarekȣi, il demeure toujours. Ehentrontakȣi, il est toujours v.g. au logis. Ehonnhekȣi 0488 (#msMGChau-0488)msMGChau-0488.jpgx+- il rit toujours : Significant id quod dicitur gallicè il va disant, faisant a mesure que &c. v.g. Ekahiaton͑kȣande il va écrivant a mesure qu'on lui dicte. Or͑aȣan, Etikȣatontan͑de, nous devenons meilleurs a mesure que nous faisons du bien. Significant 0489 (#msMGChau-0489)msMGChau-0489.jpgx+- id quod dicimus fais cela et cela, cela tout ensemble tout d'un train, par même voyage, par même moyen. Achiatrendaentaʿkȣan͑de, tu vas par même moyen prier Dieu (allant v.g. en un lieu qui est audelà de l'Eglise) ahaia̍tan͑de, il va chassant en chemin faisant. Junctæ 0490 (#msMGChau-0490)msMGChau-0490.jpgx+- negationi significant impossibilitatem ut Stan hotirihȣiosta teɩen, ils ne croiront jamais. Stan harihȣanderaθa teɩen, il n'est pas pour pecher. Stan aɩihea teɩen, je ne suis pas pour mourir. Stan hotrihotasta teɩen, il n'est pas pour écouter. Nota 0491 (#msMGChau-0491)msMGChau-0491.jpgx+- etiam sequentia Onnhatenstandi, chose digne d'être regrettée hotanditenstandi, homme digne de compassion ab atanditenri, porter compassion être miséricodieux Oteiaʿchiȣtakȣandi, chose qui mérite bien qu'on soit en peine à verbo ateiachiȣt, 0492 (#msMGChau-0492)msMGChau-0492.jpgx+- être en peine : aon̈eskȣat, chose agréable à verbo on̈eskȣandik, vel on̈eskȣan agréer. haȣeiachiat, homme fâcheux qui mérite d'etre haï, homme irritant ab eïachendi, être en colère : hoskȣahat, il est méchant, digne d'aversion, ab askȣandi avoir aversion. ɩAtaʿk, chose 0493 (#msMGChau-0493)msMGChau-0493.jpgx+- manducable aɩaɩi manger et similia quæ videntur supplere participia et alia nomina à verbis derivata ut amandus, amabilis, hujus modi carent hurones Ori hieri ha̍tan͑de ce qui est de raison ab orihierihen chose juste, chose conclue comme bonne. 0494 (#msMGChau-0494)msMGChau-0494.jpgx+- Oatarihatan͑de. la fievre ab oatatarihaθa, elle a la fievre et oatatarihen elle est chaude. oatandȣstakȣande, le froid a ɩaatandȣsti, avoir froid. Orihȣanderatande, le peché à verbo ɩarihȣanderaɩi pecher Item significatur locus per hujus modi particulas, 0495 (#msMGChau-0495)msMGChau-0495.jpgx+- θohatientakȣa, il demeure là. Etiaȣatsataionkȣa, on entre par là ici dedans. Nota ex sequentibus exemplis videri quod usurpandum sit kȣi, nonkȣa ti non θa quià locus est immobilis. θo st'onɩȣeiachiontakȣi, où nous avons le cœur, nam est 0496 (#msMGChau-0496)msMGChau-0496.jpgx+- locus immobilis non pendens ab arte sed à naturâ sic Askati iɩon̈͑adaȣatekȣi, de l'autre côté de la riviere. On͑daonnentakȣi où la riviere descend haienhȣiti on̈aʿti, à sa droite. Cum autem locus pendet à voluntate hominis usurpari debet θa, sθa, 0497 (#msMGChau-0497)msMGChau-0497.jpgx+- vel kȣa non ti, sti vel kȣi. v.g. θo ichien handaθareθa, c'est le lieu où il visite. θo her͑eθa, c'est le lieu où il va θokȣaɩencheθa, au lieu où nous allons pour nos nécessités. θo kȣaʿtiaɩesθa, ubi mingimus.

3â Pars grammaticæ. De syntaxi

Hurones aliquandò 0498 (#msMGChau-0498)msMGChau-0498.jpgx+- præponunt substantivis particulam de quæ respondet gallicæ de vel du ut iɩiehȣa d'onnenha je porte du bled. ɩEhaȣi d'onnenha, j'apporte du bled. te ȣaɩien d'onnenha, je n'ai point de bled. ɩandeia d'oen̈ȣa, c'est de bon petun. Oɩarhie d'oenȣa. c'est du petun qui est fort. 0499 (#msMGChau-0499)msMGChau-0499.jpgx+- Substantiva duo simul juncta sic exprimuntur, hechon horihȣaȣan. Le livre d'Hechon, quasi esset Hechon a en son pouvoir ce livre : nam ɩaȣan significat dominium et ɩarihȣa librum. Hechon hondaon, la maison d'Hechon, vel potiùs Hechon demeure là.
0500 (#msMGChau-0500)msMGChau-0500.jpgx+-
Materia ex quâ quandò componitur sic redditur. ɩaʿriota hatoen ɩannonchia, maison de pierres, idem qui est de pierres haoten quod est ohȣista haoten ɩandahia, couteau de fer vel ohȣista aɩasetȣten, flacon de métail ab ɩaseta bouteille.
Locus undè aliquid aspertatur 0501 (#msMGChau-0501)msMGChau-0501.jpgx+- ut pain de France. ɩAnn͑ionhake haon ɩandatarondi. Couverture d'Agniers, Gannienɩehaon ɩen̈on hara
Appellativa sic exprimuntur, hatinnionɩenhak hon̈endaɩer͑ati, le Capitaine des françois, les françois l'ont pour capitaine. Le neveu d'Hechon, 0502 (#msMGChau-0502)msMGChau-0502.jpgx+- hechon haȣenhȣaten, le frere d'Hechon, idem Hechon et lui sont freres. hechon hiataχen, les ennemis des françois, idem les françois et eux se battent, Atinʿnionɩenhak hontrioch.
Nationalia nomina formantur à nomine proprio nationis addito 0503 (#msMGChau-0503)msMGChau-0503.jpgx+- r͑onnon. v.g. ab onnontaɩe, onnontaɩeronnon; à Gaioɩȣen, Gaioɩȣenronnon. Verbalia v.g. l'amour, la crainte & exprimuntur vel per infinitiva ut Dieu hait la péché Diȣ hochien͑sennik ɩarihȣanderaɩi vel per impersonale ut Diȣ hochiensennik d'arihȣanderach. 0504 (#msMGChau-0504)msMGChau-0504.jpgx+- Dieu hait ce qu'on peche vel per personale Diȣ hochiensennik d'aȣarihȣanderach, Dieu hait ce que nous pechons. Derivata ab adjectivis ut beauté, laideur, richesses sic redduntur aχinnonhȣe d'eakȣastis, nous aimons les beautés, aχinnonkonθa d'iea̍ta chensa, nous 0505 (#msMGChau-0505)msMGChau-0505.jpgx+- méprisons les laids scilicet per impersonale adjectivorum quæ significant beau et laid. Nota autem tàm ab adjectivis quàm à verbis formari aliquandò vera substantiva ut ab ȣk͑aoʿta gueu ȣkaocha gueuserie. Ab hannaendae, orgueilleux 0506 (#msMGChau-0506)msMGChau-0506.jpgx+- ɩAnnaendaecha, orgueil a ɩahiaton écrire, ɩahiatoncha écriture. Akȣanr͑ai dérober à kȣanr͑acha, vol, larein. ɩAtsir͑andi, être pauvre. ɩAtsir͑acha, misere. ɩAnn͑enhȣak avoir un beau pere, ɩAnn͑enhȣeʿcha. ɩaɩisten être pere. ɩaɩistenha, 0507 (#msMGChau-0507)msMGChau-0507.jpgx+- paternité. ɩandȣen, être mère ɩandȣencha, maternité indè aɩennhȣaechen, j'ai un beau pere. aɩeɩisten͑chen j'ai mon père. Andeȣenchen j'ai ma mère. Nonnunquàm etiam formant substantiva ab appellativis ut ab onnheʿtien femme, onnheʿtiencha, qui sent la 0508 (#msMGChau-0508)msMGChau-0508.jpgx+- femme. Quæ derivata sive à verbis sive à substantivis fiunt addito cha; undè fiunt iterum verba cha mutato in chen.
Syntaxis substantivorum cum adjectivis, cum substantivorum alia compositionem subeant, alia minimè diversa syntaxis 0509 (#msMGChau-0509)msMGChau-0509.jpgx+- est proponenda. Substantiva quæ componuntur in hoc tantùm conveniunt cum adjectivis quibus cum junguntur, quod induunt naturam eorum paradigmatis v.g. ɩAnnonchia, cabane, si componatur cum ɩaȣasti beau, dices ɩAnnonchiaʿȣasti, belle 0510 (#msMGChau-0510)msMGChau-0510.jpgx+- cabane, paradigmatis ch. quià aȣasti est paradigmatis ch. si verò componatur cum adjectivo on͑diri fort dices Onnonchion͑diri, cabane forte, paradigmatis S quià ondiri est paradigmatis S.
Substantiva quæ non componuntur in numero, genere 0511 (#msMGChau-0511)msMGChau-0511.jpgx+- et personâ concordant cum suo adjectivo, atieronkȣa, robuste. Si adharet substantivo, han͑diahaon, mas dices hatïeronkȣa cum initiali h quæ est nota tertiæ personæ masculinæ, si verò vox Onnheʿtion sit subeuns illius prædicati, dices atieronkȣa sine h quià est 0512 (#msMGChau-0512)msMGChau-0512.jpgx+- tertia persona singularis fæminina, quòd sivis huronicè dicere, tu es une femme forte, dices Chiatier͑onkȣa de sannhetien concordante substantivo cum adjectivo quoad personam non quoad paradigma. Chiatieronkȣa de chionɩȣe, tu es homo fortis. Nota qùod cum unico substantivo 0513 (#msMGChau-0513)msMGChau-0513.jpgx+- compositionis capaci junguntur duo vocabula quorum aliud est adjectivum, aliud est verbum, illud cum utroque seorsim componitur. v.g. j'ai trouvé une belle cabane vox ɩannonchia, cabane bis usurpanda est jungendaque et verbo orendi trouver et ɩaȣasti beau. Sic ɩann͑onchiaȣasti. ɩann͑onchiorendi. Sic tu 0514 (#msMGChau-0514)msMGChau-0514.jpgx+- as un beau couteau. ɩandahiaȣaʿsti sandahien. Nota quod quandò substantivum non potest subire compositionem adjectivi quod de ipso prædicitur, sæpè nomen genericum ejusdem substantivi componitur cum illo adjectivo ut un beau chène, ɩar͑ontaȣaʿsti ɩeroʿhi, où l'on prend le nom générique ɩaronta un arbre, 0515 (#msMGChau-0515)msMGChau-0515.jpgx+- que l'on joint avec ɩaȣasti beau et puis l'on ajoute ɩer͑ohi chene, sic un enfant laid haatachen d'achia̍ha ou ɩaata animal jungitur cum ɩachen laid, quià achi̍aha enfant non componitur.
Quodam observanda in compositione substantivi cum adjectivis et verbis. 0516 (#msMGChau-0516)msMGChau-0516.jpgx+- Substantivum semper prait. . substantivi vocalis ultima perit et consonans adjectivi vel verbi quæ est initialis eliditur. Substantivum sequitur naturam adjectivi vel verbi quoad paradigma non quoad conjugationem v.g. Enta jour sive componatur verbo ɩaȣan 0517 (#msMGChau-0517)msMGChau-0517.jpgx+- appartenir sive verbo ondi faire, semper est 3œ conjugationis quîs ɩaȣan habet 2œ et ondi 5œ sed quia ɩaȣan est paradigmatis S. et ondi paradigmatis ch. ideò Enta junctum ɩaȣan conjugatur juxtà paradigma S et unitum verbo ondi inflectitur juxtà paradigma ch. Si adjectivum extrà compositionem 0518 (#msMGChau-0518)msMGChau-0518.jpgx+- sumptum inchoatur ab aliâ vocali quàm à propriâ infinitivi sua conjugationis, tuǹc ut aptum reddatur ad compositionem cum substantivo pracedente, debet sumere vocalem propriam infinitivi suæ conjugationis. v.g. on͑diri fort. 2œ conjugationis; ut possit componi cum substantivo, debet mutare on 0519 (#msMGChau-0519)msMGChau-0519.jpgx+- initiale in an. v.g. onnonchiaʿndiri, cabane forte, non verò onnonchiondiri. Vocabula 3œ conjugationis cum subeunt. compoisitionem loco initialis infinitivi sumunt 3am personam singularem, paradigmatis S. ut hokaochaȣeiachiat, le fâcheux gueu ab okaocha gueuserie et eiachiat fâcheux. Sic 0520 (#msMGChau-0520)msMGChau-0520.jpgx+- ho̍ataȣendi, il lui est arrivé quelque chose a ɩaata etendi arriver. Item tsaonhȣentsaȣentondi, le pays est repeuplé ab onhȣentsa, terre et entondi croître. Multa verba à duplici vocali quandò componuntur, mutant 1am vocalem in I. ut ɩaaɩi. couper Si componatur cum ɩaenta bâton, dicitur ɩaentiaɩi, couper 0521 (#msMGChau-0521)msMGChau-0521.jpgx+- un bâton non ɩaentaaɩi. Aliquandò duplex vocalis aut triplex eliditur in substantivo, ut; ɩarihiaɩi, déchirer un papier, un livre pro ɩariȣiaɩi sic orihierihen, l'affaire est conclue pro orihȣirihen ab ɩarihȣa, ɩaaɩi et ɩaerihen. Sæpè fiunt crases unius vel plurium syllabarum ut 0522 (#msMGChau-0522)msMGChau-0522.jpgx+- haakȣasti, il est beau pro haataȣaʿsti, sic ɩannonskȣeɩi cabane bouchée pro ɩannonchiaȣeɩi. Item hiennonsteɩen, ils ont leurs cabanes proches l'une de l'autre pro te hiennonchiandeɩen, aɩannonchia et andeɩen. hoaeʿte il porte un sac pro horaaɩeʿte ɩaara sac in compositione, extrà compositionem ɩannenhȣan 0523 (#msMGChau-0523)msMGChau-0523.jpgx+- onde̍chen pro onde̍chaen, il y a une terre
Verbum non componitur cum alio verbo vel cum adjectivo v.g. je regarde l'écriture non dices, akensahiaton, sed ɩehiatonchaɩenk vel atehiatonchakensek Akense regarder exigit passivum in compositione.
10º Sunt verba quædam 0524 (#msMGChau-0524)msMGChau-0524.jpgx+- exigentiā passivam vocem in nominibus quæ sibi junguntur ut atiahetati se charger d'un sac a ɩaara sac et ɩaɩete. Atondechatakȣan, faire le tour de la terre. Ennonchionɩotann͑en, faire le tour de la cabane. Kȣatiataton, environner quelqu'un. Kȣenditioʿkȣaton environner une bande. Aθon̈ennendataton, on a assiegé le 0525 (#msMGChau-0525)msMGChau-0525.jpgx+- bourg.

De Comparativis et superlativis.

Utendum est circumlocutione ad exprimenda comparativa et superlativa sic Hechon est plus libéral que toi, idem Hechon est libéral tu es chiche, hechon hon̈ȣesen, isasannonste vel Hechon est libéral, tòi tu ne 0526 (#msMGChau-0526)msMGChau-0526.jpgx+- l'est pas. Hechon honȣesen stante chionȣesen desa Hechon est plus grand que toi idem Hechon est grand, tu es petit : hechon haɩȣanne, isa saken̈ie, vel hechon haɩȣanne stante chiaɩȣanne desa. Ità Héchon est le plus libéral des françois, idem tous les françois ne sont pas liberaux le seul Hechon l'est. Stante 0527 (#msMGChau-0527)msMGChau-0527.jpgx+- hennon̈ȣesen hatiȣeti d'hatinnion̈enhak, haonhȣa aat hon̈ȣesen hechon, vel les françois sont des chiches, le seul Hechon est libéral. hotinnonste d'hatinnion̈enhak haonhȣa hon̈ȣesen hechon. Ou bien tous les Ecclésiastiques sont libéraux, mais Hechon l'est par dessus tous, hatiȣeti hennonȣesen d'hatitsihenstatsi 0528 (#msMGChau-0528)msMGChau-0528.jpgx+- on̈ek ichien chi aat. Etson der͑ati de Hechon. Superlativum item exprimitur optimè per particulas ara iθoti vel ara iθochien junctas adjectivo ut ara iθo ti aɩondiɩonr͑achens, on est très triste.

De præpositionibus.

Ex particulis huronicis quæ latinis præpositionibus 0529 (#msMGChau-0529)msMGChau-0529.jpgx+- respondent, præponuntur alio, aliæ postponuntur. Ex iis quæ præponuntur aliæ sunt separabiles ut Eʿtaɩʿe, infra; achaȣi suprà, sursùm aliæ inseparabiles ut . S. quam vocamus particulam reiterationis unitatis et excessûs. T quod est nota temporis, distantiæ vel loci. Te affirmativum dualitatis, divisionis vel perennitatis, totalitatis &c. 0530 (#msMGChau-0530)msMGChau-0530.jpgx+- Ad apud, in, exprimuntur per aliquam è particulis postpositivis ɩe, ke, ske, nde. Vocabulis desinentibus in t vel k postponitur ke loco dictarum litterarum ut ȣten̩rȣke, chez. handotonke chez. handotonk aɩatonnhatake, à la fin de ma vie, ahaʿchenke, pendant le conseil. Orihȣentandiɩe à la fin de l'affaire. Terminatis. 0531 (#msMGChau-0531)msMGChau-0531.jpgx+- in S vel ch loco illarum ponitur ske, andachiake, chez Andachiach. Cæteris vocibus aliter terminatis, nuǹc ɩe, nuǹc nde postponitur ut hechonde, ondan͑de, onsaȣatatronȣandiɩe, en confession. Ad quatuor quæstiones loci ubi, undè, quò et qua respondetur eodem modo per istam finalem ɩandataɩe v.g. ut ann͑en ihentron, où 0532 (#msMGChau-0532)msMGChau-0532.jpgx+- est-il? ɩandataɩe il est dans le village. Ann͑en tontar͑e, d'ou vient-il? ɩAndataɩe du village Ann͑en ar͑etan͑de, où va t-il? ɩAndataɩe au village. Ann͑en ar͑endi, par où a-t-il passé? ɩAndataɩe par le village. Per easdem particulas sæpè exprimuntur sub, intùs, super, ut ɩannenhȣanɩe iȣat, cela est dans le sac 0533 (#msMGChau-0533)msMGChau-0533.jpgx+- ɩAnnonchiaɩe iɩar͑a, dessus la cabane. Aȣenɩe aɩoha cela vient de tomber dans l'eau. ɩAtsistaɩe aontaha cela est tombé dans le feu. Onden͑de aθentrontaha, il repose sur terre. Eadem particulæ affiguntur vocabulis quæ numerantur ut teȣentaɩe. deux jours. Achink aȣentaɩe, trois jours. ndak iɩannon͑ske 0534 (#msMGChau-0534)msMGChau-0534.jpgx+- quatre cabanes pro iɩannonchiaɩe. Asen ioɩaʿke dix mailles pro ioɩaraɩe. Intùs, dedans. ɩAndaɩon extra compositionem, aɩon in compositione ut chiataɩon vel chieskȣaɩon dans ton ventre. ɩAnnon̈aɩon sous l'eau au fonds de l'eau. ɩArhaɩon dans le bois. ɩAnnonskon pro ɩannonchiaɩon dans la maison. Quandò 0535 (#msMGChau-0535)msMGChau-0535.jpgx+- aɩon exigit paradigma S significat vacuitatem ut aɩon nondê cela est vuide, at dicitur asetaɩon iɩo il y a quelque liqueur dans la courge. Extrà heɩenk Ultrò chi ut chi hotonnhonɩannondi, il étoit determiné à cela avant qu'on lui en parlât. Præ et antè chi ut chi hentron, est antè omnia 0536 (#msMGChau-0536)msMGChau-0536.jpgx+- sæcula, chia iaɩehier͑aha vel ndheren aontaiaɩehier͑aha, præcavendum est Chieɩont on̈aʿti, devant toi. Aondechen haon aθatien, il est de toute éternité. Ondê eθarontio vel eθaȣendio, est Dominus præ aliis (Nomen sit) eθa atsinnen il s'appelloit auparavant (Nommez) Ondê d'eθechon, celui qui s'appelloit Hechon. 0537 (#msMGChau-0537)msMGChau-0537.jpgx+- Eθonnontio, le gouverneur d'auparavant. Onde Ekȣaɩen, hoc antè dixi. Stante kȣarandinnen, nolueram anteà. Ultrà chi ut chi ɩan͑daȣati au delà du fleuve. Citra ɩaro ut ɩaro aɩan͑daȣati au deça de la riviere.
Propè Tiskehen. Ontaon riohe, je suis sur le point d'être tué. Onta ɩiheonche, 0538 (#msMGChau-0538)msMGChau-0538.jpgx+- je vais mourir. Tiɩandatata proche du bourg. Tiɩannonchiata au près delà cabane. Stan tioskehen teɩarihȣate, il n'y a pas d'apparence qu'une telle chose arrive. Tioskehen ichie de chrihȣiost, tu croiras bientôt. Procul chiɩannen eθaatate d'ihȣiost, il est éloigné de croire nderen ekate de ɩarihȣiosti, la foi est bien loin de lui 0539 (#msMGChau-0539)msMGChau-0539.jpgx+- tachi tsokar͑ataʿti, elle ne gardoit plus cela dès il y a longtemps. Circà atatie finale ut ɩandaȣatatie, le long du fleuve. Annentratatie, le long du rivage. In medio te ondoɩen; akarihoɩenhatie satrendaen, pries Dieu entre deux. Post et postquàm d'aȣeskȣak, après, par après. derriere. Aoskȣaɩ teskachiten 0540 (#msMGChau-0540)msMGChau-0540.jpgx+- hȣisskonɩȣati d'aȣeskȣak haon, tu m'apporteras un pied d'Elan du côté gauche de derriere. Sehȣen echiaraskȣa, tu partiras après ɩechio ɩatenk derriere moi sehȣen de ɩihei après ma mort (Nommez) ɩandiare eʿsaon, après que N. sera de retour. Versùs on̈aʿti. ɩandaȣateʿkȣi on̈aʿti, vers le fleuve du côté qui regarde la riviere. 0541 (#msMGChau-0541)msMGChau-0541.jpgx+- ɩOndata entaʿkȣi on̈aʿti, du côté où est le bourg. te ȣatoχȣaʿa on̈aʿti, vers l'occident rakȣat on̈aʿti vers le levant. Entrek on̈aʿti, vers le midi. Atsiheʿse on̈aʿti, vers le septentrion. Chietenhȣiti on̈aʿti à ta droite, vers ton côté droit. θo ichien etie ȣendrakȣi ɩannienɩe on est du côté des Annieronnons, on est pour eux. θo eaɩȣet 0542 (#msMGChau-0542)msMGChau-0542.jpgx+- ontaɩannenr͑ontie, nous allons du côté de l'année sub vel infrà. Eʿtaɩʿe, dessus, dedans. ɩandaɩon sous la terre, en enfer Ondeʿchon. ɩen̈onharoɩennen. dessous la couverte ɩAhȣenɩaroɩennen hotaʿseʿti, il s'est caché sous la table. Chieɩannen etiorannentaɩi. cela est bien au dessous en matiere de prix. Super, suprà, sursùm. a̍chaȣi 0543 (#msMGChau-0543)msMGChau-0543.jpgx+- Endichaɩe iɩara cela est sur le buffet. Hechon ahoatannonnen vel ahoatannonhȣeha, le sort est tombé sur Hechon; De, e, Ex. ɩAndataɩe tontaɩe venio ex vico. ɩAnniohake haon, ex Galliâ. Ahȣendoɩe, d'Angleterre. Hechonɩe ekȣaɩiaɩendinnen exiveram è domo Hechon. Quoad, quantùm, ɩandakȣaɩe 0544 (#msMGChau-0544)msMGChau-0544.jpgx+- haon, quant à l'impureté ɩandakȣaɩe atia ondiɩienteri, quant à l'impurété, je ne sais ce que c'est. Hechon de quant à Hechon, où est il? Usque Eɩihei aθo eȣarihȣiostihatie, je conserverai la foi jusqu'à la mort. Tenùs, chiate ennontetsi ion͑dȣte, il y a de l'eau jusqu'à mi jambe. θo ion͑dȣte ti en͑diasont, 0545 (#msMGChau-0545)msMGChau-0545.jpgx+- jusqu'au col. Tate ea̍tiaɩi ion͑dȣte, de l'eau jusqu'à la ceinture. Sine oɩon nondaie, cela est sans nul mélange. Osken̈aɩon sagamité sans poisson, sans assaisonnement. Aondechon pro aondechaɩon, pays sans monde. Teɩaatra nondê sans cela, vel cela n'est pas Stante esenditi, nous ferons sans toi. Cum ondê te andi 0546 (#msMGChau-0546)msMGChau-0546.jpgx+- Aekȣe, viens avec nous. Ondê aȣentenhaon in͑des, il va toujours avec lui. Coràm te chieɩanrak, vel chieɩatak vel chiatrak, vel chitontak, te vidente, præsente. Palàm, oɩonɩe ahente, cela est à la vue de tous. Clàm ɩandaɩon vel otaseʿti ɩehosaȣennenhatie, il va en cachette. hatsahoʿnkȣindeθa, il parle en cachette 0547 (#msMGChau-0547)msMGChau-0547.jpgx+- Promere oentendi vel aoʿht vel eɩen͑ta̍kȣi, cela est ordinaire. âhaȣendȣten, c'est sa façon de parler. Ahaiendȣten, c'est sa façon de faire. Endi haɩechonniandik, il travaille pour moi. A vel ab ɩannionhake haon, de France. Isoʿon haon vel tisoon, depuis qu'il est arrivé ɩennhiek haon. ab anno 0548 (#msMGChau-0548)msMGChau-0548.jpgx+- praterito. Te ȣentaɩe okȣa ɩeɩinnon, je n'ai point mangé depuis deux jours. Contra per verbum exprimitur haɩeskȣahens, il est contre moi harasennik, il est pour moi, idem, de mon avis haeʿreȣaθa vel haɩendaʿchiodaθa, il n'est pas de mon avis, il me reprend, il me dement. Propter non exprimitur nisi per 0549 (#msMGChau-0549)msMGChau-0549.jpgx+- verba, ondê aondi, c'est pour cela. Sonhȣachierhon c'est pour l'amour de toi. Sarakȣasen taɩitenr, parts, je te prie, fais cela pour l'amour de moi. Proptereà hùc venisti quià dixi veni. Ondê aondi ɩaro etsiseʿti stiȣaɩen ɩaro aseʿt. Ondê χaioʿti vel ondê ioʿti, c'est pour cela.
0550 (#msMGChau-0550)msMGChau-0550.jpgx+- 0551 (#msMGChau-0551)msMGChau-0551.jpgx+- 0552 (#msMGChau-0552)msMGChau-0552.jpgx+-
Back
to Top